Mario Braakman is antropoloog én psychiater. Hij krijgt veel mensen met andere culturele achtergronden op zijn spreekuur voor een second opinion. In twee uur brengt hij iemands culturele identiteit in kaart, wat hem helpt om de klachten te vertalen. In het interview geeft hij voorbeelden van de verwarring die kan ontstaan door culturele verschillen tussen de psychiater en de patiënt.
Mario. Je bent transcultureel psychiater. Wat is dat?
Een cultureel of transcultureel psychiater is een psychiater die naar de wereld en dus ook naar patiënten kijkt, waarbij cultuur eigenlijk het centrale thema is. Ik kijk naar de culturele achtergrond die mensen hebben en probeer hen vanuit die achtergrond te begrijpen. De term wordt vaak gebruikt als dokter en de patiënt níet dezelfde cultuur met elkaar delen. Mensen die in een andere cultuur zijn grootgebracht kunnen soms heel anders denken. Niet alleen de mens, maar ook om de symptomen moeten soms anders worden uitgelegd dan je normaal gesproken zou doen.
Transculturele psychiatrie kijkt verder dan onze culturele gewoontes
Kan je een voorbeeld geven?
De meeste psychiaters kennen wel het begrip ‘djinn’. Wat in de Arabische wereld, onder andere bij Marokkanen maar ook bij mensen van Turkse komaf, geest betekent. En zo’n geest kan bezit van je nemen. Patiënten kunnen met dat probleem bij je komen. Gelukkig weten inmiddels de meeste psychiaters wel dat als je bezeten bent door een djinn, of als je meent bezeten te zijn door een geest, dat dit niet automatisch betekent dat je dan ook psychotisch bent. Dan begint eigenlijk het vak transculturele psychiatrie om te begrijpen waar iemand daadwerkelijk last van heeft en hoe je dat als dokter zou benoemen, en wat je daaraan gaat doen. Eigenlijk is dat het meest bekende voorbeeld, dat mensen menen bezeten te zijn door iets, waar de gemiddelde Nederlandse psychiater niet in gelooft.
En bestaat jouw vak dan in het uitleggen voor andere psychiaters wat er aan de hand is met mensen die uit andere culturen komen?
Ook. Maar ik doe heel veel second opinions. Ik ontvang patiënten uit Nederland waarvan de psychiater er niet uitkomt, qua diagnostiek of qua behandeling. Dan kan hij deze patiënt naar mij doorverwijzen om nog eens vanuit een culturele invalshoek te kijken. Eén van de eerste dingen die ik dan doe, is die culturele achtergrond in kaart brengen. Niet van A tot Z, want dan heb je heel veel tijd nodig. Met een bepaalde methode is het mogelijk om de culturele achtergrond van een patiënt in ongeveer 2 uur tijd zodanig in kaart te brengen dat je er als psychiater genoeg aan hebt, om een betere diagnose te stellen. En om dus ook een beter behandeladvies te kunnen geven.
Transculturele psychiatrie ook voor cultuurverschillen binnen Nederland
Doe je dat alleen als je die cultuur nog niet kent of doe je dat bij iedereen?
Ik doe dat altijd. Standaard. Ook bij Nederlandse patiënten, want ook voor een katholieke Limburger, die met een calvinistische Hagenees zou praten, kan die culturele achtergrond heel belangrijk zijn. En je krijgt dan toch een hele andere kijk op wat symptomen zijn en óf symptomen wel symptomen zijn, of dat het eigenlijk een andere manier van denken is. Een manier van denken die helemaal niet ziek is, maar gewoon anders is.
Kan je een voorbeeld geven van iemand die bij jou kwam, bij wie je erachter kwam dat symptomen geen symptomen waren?
Wat helaas relatief vaak voorkomt, zijn meisjes en jonge vrouwen uit West-Afrika, die bij je komen omdat ze zeggen dat ze bezeten zijn door een voodoo-achtig ritueel, dat in West-Afrika heeft plaatsgevonden. Het is herhaaldelijk voorgekomen dat psychiaters dat toch als een psychose zagen, terwijl inmiddels wel bekend moet zijn dat daar een vrouwenhandel organisatie achter zit, die bewust traditionele voodoo uitvoert met de ouders van zo’n meisje. Als een soort garantie dat het reisgeld dat voorgeschoten wordt om naar Nederland te komen, ooit terugbetaald wordt. Dus dat meisje móet hier blijven werken om dat geld terug te verdienen. En dat meisje komt dan hier naartoe onder het mom dat ze in een restaurant werkt, maar wordt altijd in de vrouwenprostitutie ingezet. Dat is een voorbeeld.
En dat voodoo-ritueel zou haar ouders beschadigen als ze niet terugkomt?
Ja, dat zou betekenen dat als zij zou ontsnappen, of als dat geld niet terugkomt, dat er dan door dat voodoo-ritueel, iets heel slechts gebeurt met haar ouders of familieleden. Ik heb vorige week nog een meisje gezien dat na jaren haar moeder nog eens heeft gebeld, omdat ze haar moeder pas na een paar jaar terugvond. De moeder was heel erg boos omdat de broer van moeder was vermoord en de 2 zonen van moeder moesten vluchten omdat ze allemaal bang waren voor die vloek die met dat voodoo-ritueel is uitgesproken. Die moeder was dus niet blij om weer van haar te horen, ze was heel erg boos.
Maar die dochter komt bij jou, met klachten van psychose?
Ja, maar bij haar kwam er ook bij dat ze wel honderd keer per dag, bloed op de vloer zag liggen. Ze zag soms een man met een hakmes die haar wilde vermoorden. Dingen die andere mensen niet kunnen zien. Dat alles tezamen maakt dat zo’n psychiater toch eens een second opinion laat doen omdat bij niet weet wat hij ervan moet denken.
En die intrusies die ze heeft, die beelden, hoe schat jij die dan in?
Dat wisselt. Soms kan het inderdaad een psychose zijn. Soms zijn het dissociatieve verschijnselen: iets wat te maken heeft met extreme angst waardoor je waarneming vertekend raakt. Je bent dan níet psychotisch maar je hebt iets heel anders. Het kan ook soms een uiting zijn van wat we een posttraumatische stressstoornis noemen, dat mensen ernstige trauma’s hebben ondergaan, en daardoor ook een vertekende kijk op de werkelijkheid kunnen krijgen. Of waarbij ze hun eigen denken en hun eigen fantasie niet meer goed van de werkelijkheid kunnen onderscheiden. Of dérmate levendige herinneringen hebben, van wat vroeger gebeurd is, dat ze dat weer zo heftig voor ogen zien, dat het lijkt alsof het nu weer opnieuw gebeurt. Herbelevingen. Dus niet alles is psychose.
Geen psychose maar speciale krachten
In de westerse wereld hebben we een vrij medische opvatting over psychose. Het is een ziekte die je kan behandelen met medicatie. Is dat een verstandige opvatting? Hoe kijk je daar tegenaan vanuit de transculturele psychiatrie?
Er zíjn mensen die, die wij vanuit het westen psychotisch zouden noemen, die dingen kunnen zien die anderen niet zien, die ideeën hebben die heel erg afwijken van de onze, máar die juist daardoor in bepaalde samenlevingen speciale krachten krijgen toebedeeld. En helemaal niet als ziek worden gezien, maar juist als hele bijzondere en speciale mensen die vervolgens zelfs zo belangrijk kunnen worden dat ze op religieus vlak een leidende rol gaan spelen. Of dat ze als traditionele genezer aan de slag gaan en toegang hebben tot een, laat ik zeggen een geestenwereld, of wat het dan ook moge zijn in die cultuur, die de gewone sterveling niet heeft maar zij wel, en kunnen communiceren met bovennatuurlijke krachten.
En dat doen ze tijdens, wat wij een psychose noemen?
Dat kan tijdens een psychose zijn. Het kan ook zijn dat mensen, die in de ogen van de westerse dokter, chronisch psychotisch zijn, maar in andere culturen worden gezien als mensen die speciale gaven hebben.
En wat heeft dat voor gevolgen voor zo iemand, vergeleken bij iemand in het westen die diagnose ‘schizofrenie’ krijgt en gedwongen wordt opgenomen en de rest?
Bij ons wordt iemand gestigmatiseerd in negatieve zin, wij zien zo iemand als erg ziek en als iemand die nooit meer iets kan bereiken in het leven, extreem gezegd. Terwijl die mensen in een aantal culturen juist op een voetstuk geplaatst worden en zelfs een inkomen kunnen genereren uit het feit dat ze dat hebben. Je hoeft niet buiten de grenzen te kijken. Er zijn ook tal van autochtone Nederlanders, die zeggen dat ze speciale gaven hebben, en er bloeiende praktijken erop nahouden. Bijvoorbeeld waarbij mensen de toekomst voorspeld willen hebben of willen weten of ze ziek zijn, of dat er iets anders is.
Helderzienden?
Helderzienden et cetera. Het is allemaal een glijdende schaal. Er zijn ook heel veel mensen die stemmen horen, maar verder niet ziek zijn, die prima functioneren waarbij die stemmen soms zelfs een maatje zijn, een raadgever kunnen zijn, en dat hoeft helemaal geen ziekte te zijn, integendeel.
Het heeft erg te maken met hoe je interpreteert wat je overkomt.
Dat is eigenlijk veel belangrijk dan wij als dokters willen geloven. Het is zo dat wij als dokters oogkleppen op hebben doordat wij alleen maar naar symptomen kijken. En we menen, dat de combinatie van symptomen bepalend is of iemand ziek is of gezond is, en welke ziekte die heeft. Maar eigenlijk moeten we veel breder kijken. We moeten kijken óf iemand disfunctioneert of geen goed leven meer kan leiden door, wat wij symptomen noemen. Eigenlijk is dat veel bepalender of iemand ziek is dan de symptomen op zich. En iemand kan dus met dezelfde symptomen, in een andere context, heel belangrijk zijn voor een dorp of een samenleving, en helaas in Nederland is dat eigenlijk nog steeds niet zo.
Mario Braakman is antropoloog én psychiater.
Meer lezen over psychose in andere culturen?
Geef een reactie