Liesbeth nam vorig jaar “Afscheid zonder begrafenis” nadat haar psychosegevoelige broer overleed in Spanje. Dat de titel van haar boek uit 2018 – destijds onder het pseudoniem Emma van Weel geschreven – zó letterlijk realiteit zou worden, had ze vooraf niet kunnen bedenken. “Ik heb gedaan wat ik kon.”
Vandaag één jaar geleden werd mijn broer zonder aanwezigheid van vrienden of familie gecremeerd in Velez, Spanje. Tien weken nadat hij overleden was gevonden in zijn appartement aan de Spaanse zuidkust. Of hij in levende lijve in januari 51 jaar werd, is niet zeker… Een vriend kon zien dat hij de avond voor zijn 51e verjaardag voor het laatst op Whatsapp had gekeken. De lijkschouwer schatte in dat hij twintig dagen na zijn verjaardag was overleden, waarmee hij officieel 51 jaar werd. Doodsoorzaak onbekend.
Een nieuw leven onder de Spaanse zon
Wat was er gebeurd? Mijn psychosegevoelige broer was op 26e jarige leeftijd gediagnostiseerd met schizofrenie. Sinds het overlijden van onze vader in 2014 was hij ernstig uit balans. Dat maakte het nodig dat hij onder bewind werd gesteld, maar hij vocht als een leeuw om het ongedaan te maken. Op mijn beurt vocht ik als een leeuwin om hem te beschermen en de sociaal-werker -die het bewind uitvoerde- aan boord te houden. Dat lukte niet. Drie rechters oordeelden in hoger beroep – na een urenlange rechtszitting – dat mijn broer een kans moest krijgen. En dat oordeel stelde hem in staat om begin 2019 te emigreren naar Spanje. Weg van de bemoeienissen van de Nederlandse zorg en weg van zijn vrienden van vroeger die nog altijd een oogje in het zeil bleven houden.
Een nieuw leven onder de Spaanse zon, zonder medicatie, zonder GGZ, zonder vrienden, zonder familie, zonder werk of andere bezigheden, zonder de Spaanse taal machtig te zijn. Hij verbrak alle contacten en gaf mij en zijn vrienden het nakijken…we hadden gedaan wat we konden, maar moesten hem loslaten.
Enkele maanden na zijn vertrek kwam hij in aanraking met de Spaanse GGZ. Een gedwongen opname met dwangmedicatie vanwege verward gedrag. Daar bleef het niet bij. Ik vond afgelopen najaar diverse documenten in zijn appartement waaruit bleek dat hij na meerdere incidenten – waar ook politie bij betrokken was – verplicht was zich op gezette tijden te melden bij een psychiater.
Wel 100 vragen…opluchting overheerst
Waarom bleef hij in Spanje? Was hij eenzaam? Gelukkig? Of mischien continu verward of psychotisch? Dacht hij nog wel eens aan zijn vrienden of aan mij? Heeft hij vrijheid ervaren? Is hij overleden door suïcide? Was het een natuurlijk dood? Wat troffen ze aan bij het binnentreden van zijn appartement? En zo kan ik komen tot wel 100 vragen… Feit is dat ik geen antwoorden krijg en dat hij begin 2021 in zijn bed in zijn appartement is overleden. En dat het pas veel later is ontdekt doordat het ongedierte inmiddels onder zijn voordeur vandaan kroop. Een buurman waarschuwde de conciërge van de urbanisatie waar hij woonde. Op zijn beurt schakelde die de politie in en werd geconstateerd dat hij was overleden.
Gevoelsmatig wist ik al jaren dat dit niet goed kon gaan. Ik schrok niettemin van zijn overlijden. Het juk van verantwoordelijkheidsgevoel voor mijn kwetsbare broer was altijd aanwezig, ook al was ik gedwongen om hem los te laten en geen contact meer te hebben. En nu viel dat weg…eindelijk. Een groot taboe natuurlijk, maar wát een opluchting voelde ik meteen het eerste uur al na het bericht. Geen incidenten meer, geen politie meer, geen agressie meer, geen rechtszaken meer, geen knagend gevoel van ‘dit kan niet goed gaan’ meer, geen eeuwig gevoel van verantwoordelijkheid meer…
Wat nu?
Mijn laatste taak was zorgen voor zijn crematie en een goede afwikkeling van de zakelijke kant van zijn overlijden. Tja, het was Coronatijd, ik was nog niet gevaccineerd en er golden reisbeperkingen. Ik kon natuurlijk met wat extra inspanning wel naar Spanje vliegen, maar wat ging ik daar doen dan? Ik koos ervoor om niet te gaan en vond via de uiterst vriendelijke en behulpzame medewerkers van de Nederlandse ambassade de juiste weg naar mensen en bedrijven in Spanje die mij hielpen de boel te regelen.
Het begon bij identificatie…veertig dagen na overlijden was mijn broer niet meer te identificeren op basis van een papsoort of andere foto’s. Een DNA-test of gebitsherkenning kon uitkomst bieden. Dus belde ik zijn tandarts in Nederland van enkele jaren geleden. Omdat ik wist op welke plek in het gebit mijn broer kunsttanden had, waren privacy-hobbels snel genomen. De foto’s mailde ik door aan de Spaanse politie. Al met al duurde het niettemin tien weken voordat daadwerkelijk tot crematie werd overgegaan.
Mijn broer had geen uitvaartverzekering. Even was de vraag of ik zijn lichaam naar Nederland zou laten vliegen voor een afscheidsceremonie. Kosten in combinatie met het feit dat de kist gesloten moest blijven (zoveel tijd na overlijden mag je geen fysiek afscheid meer nemen), maakte dat ik ervoor koos hem daar te laten cremeren. Een bijeenkomst om hem te herdenken organiseerden zijn vrienden enkele maanden later nadat de Coronaregels versoepeld waren.
De Spaanse conciërge drong intussen aan op schoonmaak van het appartement. Van de serie op NPO “niet normaal vies” van de Amsterdamse schoonmaker Tuğrul Çirakoğlu wist ik dat het om een bijzondere expertise ging…ik hoop dat de Spaanse Tuğrul met net zoveel respect heeft opgeruimd en schoongemaakt!
Wat resteert is de zakelijke afwikkeling van zijn koopappartement, auto en bankrekening in Spanje. Dat land heeft de bureaucratie uitgevonden, dus tot een einde is dat proces bij lange na nog niet.
Hoop op een beter leven – de last van zijn lijden
De energie die ik heb gestoken in de eeuwige hoop op een beter leven voor mijn broer, is voor altijd verloren en voor niets geweest. Dat is een teleurstellende constatering. Tegelijkertijd is ook de last van zijn lijden vervlogen. Want dat was zijn leven voor hém: een lijdensweg. En dat heb ik ervaren als een last. Ik voel me dan ook enorm bevrijd als ik terugkijk op het afgelopen jaar. Licht, lucht en ruimte…de beklemming van het verantwoordelijkheidsgevoel voor mijn kwetsbare broer…ik hoef er niets meer mee. Ik heb gedaan wat ik kon en dat stelt me gerust in de keuze om verder te gaan met mijn eigen leven.
Liesbeth Meester is familielid van mensen met psychosegevoeligheid. Zij hoopt in 2023 haar boek opnieuw uit te geven, aangevuld met de belevenissen tot aan het overlijden van haar broer.
Meer lezen over loslaten?
Geef een reactie