Als je psychiater opeens over euthanasie begint

Wat kun je doen als je psychiater opeens over euthanasie begint, terwijl jij daar zelf niet aan denkt? PsychoseNet is aangesloten bij de ISPS – de International Society for Psychological and Social Approaches to Psychosis – en die organisatie luidde onlangs de noodklok over de situatie in Nederland.

Psychisch lijden is niet statisch of ongeneeslijk

In een stevige internationale verklaring stelt de ISPS dat het toestaan van euthanasie bij psychisch lijden bij jonge mensen, zoals dat toenemend het geval is in Nederland, een gevaarlijke ontwikkeling is.

Op de site van de ISPS vind je de gehele ISPS-verklaring

De verklaring waarschuwt: psychisch lijden is niet statisch of ongeneeslijk, het is veranderlijk, gelaagd en vaak het gevolg van trauma, uitsluiting of langdurige eenzaamheid. De wil om te sterven is meestal het gevolg van wanhoop, niet van een onomkeerbare aandoening. En dan is het juist de taak van behandelaren om hoop te bieden – niet om die hoop vroegtijdig op te geven.

En dus maken wij ons bij PsychoseNet ook zorgen

Want we horen steeds vaker zorgwekkende verhalen. Met name van jonge mensen, vaak jonge vrouwen, die zich totaal uit het veld geslagen voelen. Ze zochten hulp voor hun wanhoop, voor het gevoel dat het leven even geen uitweg meer bood. En dan begon de psychiater… over euthanasie. Terwijl die gedachte bij de persoon zelf helemaal niet leefde. Geen wens, geen plan – soms juist het tegenovergestelde: een wil om te leven, maar gewoon totaal niet meer weten hóe.

En dan ineens die opmerking: “We kunnen het ook hebben over euthanasie.”

Bam.

Voor sommige mensen voelt dat alsof er een ravijn opengaat. Alsof je bevestigd wordt in het diepste gevoel dat je er eigenlijk niet mag zijn. Dat je inderdaad uitzichtloos bent, een last – en “uitbehandeld”. En dat zelfs je psychiater je dood misschien als een reële optie ziet. Tja, hoe moet je daar dan nog met vertrouwen terugkomen?

Laten we duidelijk zijn. Euthanasie is geen behandeling. Het is nooit bedoeld geweest als standaardoptie binnen het behandelmenu. Het is een uiterst, moreel geladen besluit dat alleen in een zorgvuldig proces aan bod mag komen – als er geen hoop meer is, na jarenlange pogingen tot verlichting, en als iemand daar zélf, herhaaldelijk en consistent, om vraagt.

Toen de Nederlandse euthanasiewet werd opgesteld, dacht men niet aan jongeren met psychisch lijden, met een levensverwachting van nog vijftig, zestig jaar. Niet aan mensen met trauma of neurodiversiteit, of aan mensen die gewoon stukgelopen zijn in een zorgsysteem dat soms afwijst in plaats van omarmt.

En toch gebeurt het

Steeds meer signalen bereiken ons van psychiaters die euthanasie actief ter sprake brengen bij jonge mensen, zonder dat er een doodswens aan voorafging. Dat roept grote vragen op. Want wat zegt het over onze samenleving als de dood sneller op tafel komt dan een leefplan?

Soms lijkt het alsof er een medische tunnelvisie ontstaat – een soort biologisch-deterministisch pessimisme rond “uitbehandeld” zijn – en die tunnel leidt naar het einde. Terwijl juist bij psychisch lijden de betekenis van wanhoop diep verweven is met context, geschiedenis, verwaarlozing, en het ontbreken van steun. Dat is geen ‘ziekte’ in klassieke zin – dat is existentieel lijden, en het vraagt om nabijheid, om tijd, om iemand die naast je gaat staan. Niet om een formulier en een ‘laatste uitweg’.

En laten we eerlijk zijn: in de GGZ is het soms een chaos. Jarenlange wachtlijsten, overwerkte behandelaren, en een productiesysteem dat gericht is op afvinken in plaats van verbinden. In die context is euthanasie geen keuze – het is een aanklacht.

De ISPS stelt terecht dat we een grens overgaan wanneer we medisch-ethische verantwoordelijkheid verwarren met individuele autonomie. Autonomie bestaat niet los van verbinding. Iemand die lijdt aan psychisch isolement kan geen ‘vrije keuze’ maken tot de dood – niet zolang de samenleving faalt in het bieden van leven.

Wat wij zien bij PsychoseNet is dat deze ervaringen mensen juist verder het systeem uit duwen. Het maakt dat het vertrouwen in de GGZ afbrokkelt. De psychiater dreigt niet meer te worden gezien als een bondgenoot, maar als een potentiële bedreiging. Sommige mensen stoppen met behandeling. Anderen zwijgen – bang om eerlijk te zijn over hun wanhoop, want straks begint de dokter weer over euthanasie.

De gevaren van medicalisering en tunnelvisie

Er zijn redenen om voorzichtig te zijn. Uit de bij ons bekende verhalen blijkt dat:

• Sommige psychiaters onvoldoende vaardig zijn in het herkennen van trauma- en hechtingsdynamieken die onder een doodswens liggen, zoals bij cliënten met vroegkinderlijk misbruik of complexe PTSS. Euthanasie in zo’n context kan een herhaling worden van destructie, waarin de arts wordt ‘gerekruteerd’ tot dader van een innerlijk gevecht.
• Bij neurodivergente mensen het lijden soms ten onrechte wordt gereduceerd tot medische taal, terwijl het in wezen gaat over sociale uitsluiting, eenzaamheid en gebrek aan passende ondersteuning. Dit is existentieel lijden, geen ziekte.
• De euthanasie criteria zoals wilsbekwaamheid en uitzichtloosheid bij jongeren met psychisch lijden niet eenduidig objectief vast te stellen zijn – bij psychiaters is hier geen enkele consensus over.

Kortom, het ontbreekt in Nederland aan bescherming voor jonge, kwetsbare mensen, zoals opgemerkt door het United Nations Committee on the Rights of Persons with Disabilities, in hun rapportage over Nederland vorig jaar. Ze dreigen te worden meegezogen in een euthanasie die ze niet zelf in gang hebben gezet. In Canada werd om deze reden euthanasie bij psychisch lijden onlangs voor minstens 3 jaar on hold gezet – men was bang dat de praktijk aan het afglijden was naar social murder.

Herken je onze zorgen? Laat het ons weten!

Een ruime meerderheid van de psychiaters in Nederland is gelukkig zeer behoedzaam als het op euthanasie aankomt. Zo deed de psychiater Esther van Fenema onlangs een dringende oproep om euthanasie bij psychisch lijden voor het dertigste levensjaar on hold te zetten. Maar er is ook een groep psychiaters die lijkt te radicaliseren in een biologisch-deterministische tunnelvisie en goed denkt te doen aan het actief pushen van de euthanasiegedachte.

Daarom willen we het gesprek open trekken

Heb jij, of iemand die je kent, meegemaakt dat een hulpverlener begon over euthanasie zonder dat daar een expliciete wens voor was? Wat deed dat met je? Wat had je eigenlijk nodig gehad?

Laat het ons weten

Jouw ervaring telt. En jouw leven telt. Mail je verhaal naar: jim@psychosenet.nl.

We moeten durven praten over hoop – zelfs als die op het eerste gezicht nergens te bekennen is. We moeten erkennen dat de grenzen van de psychiatrie niet per se samenvallen met de grenzen van het leven. En we moeten weigeren om het leven van jonge mensen te reduceren tot een lijdensverhaal zonder perspectief.

Want, zoals Cicely Saunders, de grondlegger van de hospicebeweging al zei: “Als er niets meer gedaan kan worden, is er nog altijd veel te doen.”

Nb: Heb je een andere vraag en wil je deze graag aan mij stellen? Dat kan! Mail je vraag niet, maar stel je vraag via het eSpreekuur van PsychoseNet.

Meer lezen van Jim van Os?

• Hier vind je een overzicht van zijn blogs

Meer lezen over euthanasie?

• Euthanasie en Psychisch Lijden – betrouwbare info van PsychoseNet
• Het Dilemma van Euthanasie bij Psychisch Lijden
• Is er nog behandeling die mij kan helpen zodat ik af kan zien van euthanasie?
• De dood en euthanasie – Een waardevolle reflectie