David schrijft een blog waarin hij met een kritische en filosofische blik het thema ‘feiten in de wetenschap’ verkent. Wanneer is iets werkelijk een feit? Streeft de wetenschap naar absolute waarheden, of draait het juist om een voortdurende zoektocht naar kennis?
Feiten boven alles?
Ik ga de volgende vooronderstelling behandelen: “Wetenschappers houden zich louter met feiten bezig.” Dit doe ik omdat een aantal in de media geroemde wetenschappers dit dogma consequent bezigt richting het publiek, waarbij ze zich afzetten tegen religie, zogenoemde pseudowetenschap, spiritualiteit en dergelijke.
Zij zien zichzelf als de profeten van een nieuwe wereldorde op basis van wetenschap en rede. Een wetenschapper is de beoefenaar van een vak waarin hij of zij zich bezighoudt met het verwerven van kennis. De definitie van wetenschap is daarom ook: het weten door ervaring of systematisch verworven kennis, en het daarmee verder uitbouwen van die kennis op een systematische manier. Een feit is een omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat, of een handeling waarvan de zekerheid bestaat dat deze is verricht.
Absolute zekerheid!
Dit betekent het volgende als deze uitspraak waar is: een wetenschapper houdt zich bezig met een vak waarin hij kennis verwerft, gebaseerd op omstandigheden waarvan vaststaat dat ze waar zijn. Dit betekent dus nog niet dat wanneer men een vooronderstelling gaat onderzoeken, zoals ik nu ook doe, men al weet wat de uitkomst is. Wat volstrekt logisch is, want anders hoef je het niet te onderzoeken.
Hun onderzoek zou dan wel gebaseerd moeten zijn op een feit of meerdere feiten. Een wetenschapper zou zodoende dus nooit verder kunnen gaan met onderzoeken als met absolute zekerheid vaststaat dat het gebaseerd is op een vaststaande werkelijkheid.
Wetten = feiten?
In de natuurwetenschappen gaat men uit van wetten. Voor veel mensen staan deze wetten gelijk aan feiten. Ze zijn emperisch bewezen en universeel toepasbaar. Toch ontdekken wetenschappers vaak zogenaamde nieuwe feiten. Deze zorgen ervoor dat hun eerdere kijk op de zaken verandert.
Dit is allemaal nog billijk. Iets kan een feit zijn, en daarop gebaseerd kun je tot nieuwe feiten komen. Hiermee ga je de diepte in, zoals wanneer je groen licht ontdekt en later ontdekt dat het bestaat uit geel en blauw licht. Om vervolgens, na het ontdekken van rood licht, te zien dat het samen wit licht vormt. Toch zit de wetenschap vol met aannames die gebracht worden als feiten. Zelfs in de wiskunde zie je dit terug in de vorm van axioma’s.
Een open blik
Bertrand Russell, een filosoof uit Engeland, stelt dat we kunnen aannemen dat iemand die opvattingen en theorieën heeft die de moeite waard zijn, omdat ze gebaseerd zijn op een zekere ervaring, toch nog steeds niet de absolute waarheid kent. Dat betekent dus dat je iemands visie noch met volledige minachting, noch met volledige bewondering moet aanschouwen.
Je moet een kritische afstand houden en je met een bepaalde welwillendheid verhouden tot de conclusie, ook als dit jouw constructie van de zelf gevormde realiteit doet wankelen. Krishnamurti, een Indiase filosoof, verwoordt het in mijn ogen zeer scherp met de volgende uitspraak:
“Begrip is creatief, geheugen niet, herinnering niet. Begrip is de bevrijdende factor, niet de dingen die jij in je hoofd hebt opgeslagen.”
Wat staat de waarheid in de weg?
Om tot een absoluut begrip te komen, moet de geest vrij zijn, los van zijn lichamelijke behoeftes, volgens Socrates. Het lichaam zorgt ervoor dat we dwaze dingen doen. Aan wetenschap doen om een gevierd man of vrouw te worden, zorgt ervoor dat je de feiten niet meer helder ziet. Betaald krijgen voor een ontdekking zorgt ervoor dat men een verkeerde stimulans meekrijgt, die de waarheid in de weg staat.
Het gaat in de wetenschap dus om het principe van nieuwe kennis vergaren. Daarom kan het dogmatisch vasthouden aan ‘feiten’ juist de ontdekking van nieuwe waarheden in de weg staan. De archè van de wetenschap is dus niet per se het vinden van antwoorden, maar juist het zoeken naar nieuwe vragen.
Meer lezen over Wetenschap?
- Iris Hamers over man/vrouw verschillen in de zorg
- Brams kennismaking met de wetenschap – Karin Huizer
- Silvia Ciampelli – onderzoek naar spraak en psychische klachten
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Ken je de mini-College’s van PsychoseNet al?
Bekijk PsychoseNet college’s van Jim van Os over zorg en herstel, van depressie tot psychose.
Geef een reactie