Veel gezochte termen

Psychosenet blog

Auteur

Jim van Os

Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht.

Jim van Os werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.

Jim van Os schreef deze toegankelijke boeken:

Trauma Begrijpen in 33 vragen

Psychose Begrijpen in 33 vragen

Neurodiversiteit Begrijpen in 33 vragen

We zijn God niet

Het gevoel van vastzitten bij psychisch lijden: wat kun je er aan doen?

Veel mensen die kampen met psychisch lijden - zoals angst, dwang, somberheid, stemmen of verslaving - ervaren een diep gevoel van vastzitten.

Veel mensen die kampen met psychisch lijden—zoals angst, dwang, somberheid, suïcidale gedachten, het horen van stemmen of verslaving—ervaren een diep gevoel van vastzitten. Het lijkt alsof deze gevoelens en gedachten de mentale ruimte volledig innemen. Hierdoor lijken externe invloeden en variaties in emoties nauwelijks nog effect hebben. Waarom is het zo moeilijk om uit deze mentale patronen te breken?

De dynamiek tussen bottom-up en top-down processen

Een mogelijke verklaring ligt in de manier waarop ons brein informatie verwerkt en bewustzijn vormt. Ons brein construeert een beeld van de werkelijkheid door een voortdurende wisselwerking tussen:

Bottom-up processen: Informatie die via onze zintuigen binnenkomt.

Top-down processen: Onze verwachtingen, herinneringen en eerdere ervaringen die deze zintuiglijke informatie interpreteren.

Normaal gesproken leidt deze interactie tot een flexibele en accurate representatie van de buitenwereld, waarbij onze emoties ons richting geven: positieve gevoelens trekken ons ergens naartoe, negatieve gevoelens duwen ons ervan weg.

De rol van het default mode network

Bij psychisch lijden lijkt er echter een verstoring op te treden in deze balans. Het default mode network (DMN)—een netwerk van hersengebieden actief tijdens rust en zelfreflectie—speelt hierin een cruciale rol. Dit netwerk is betrokken bij het construeren van ons zelfbeeld en het voorspellen van de buitenwereld.

Wanneer het DMN overactief wordt, kunnen top-down processen de overhand krijgen. Negatieve gedachten en gevoelens kunnen zichzelf in stand houden in een vicieuze cirkel. Dit kan verklaren waarom iemand het gevoel heeft vast te zitten en waarom externe prikkels of veranderingen nauwelijks invloed lijken te hebben.

Herstel van balans: nieuwe behandelperspectieven

Inzicht in deze dynamiek opent de deur naar behandelingen die gericht zijn op het herstellen van de balans tussen top-down en bottom-up processen. Het doel is om de dominantie van starre, interne patronen te doorbreken en de geest weer ontvankelijk te maken voor externe ervaringen en variatie in gevoelens.

Verschillende benaderingen kunnen hierbij helpen:

Meditatie en mindfulness: Deze praktijken bevorderen het bewustzijn van het huidige moment. Ze kunnen helpen om automatische, negatieve denkpatronen te doorbreken.

Lichaamsgerichte therapieën: Door aandacht te besteden aan lichamelijke sensaties en spanningen kan men beter contact maken met het hier en nu. Dit helpt om uit het hoofd te komen en de focus te verleggen van interne gedachten naar externe ervaringen.

Ervaringsgerichte methoden: Technieken zoals holotropisch ademhalen en hypnose kunnen diepe, transformerende ervaringen teweegbrengen. Deze dragen bij aan het doorbreken van vastgeroeste mentale patronen.

Fysieke activiteit: Regelmatig bewegen, zoals hardlopen, kan niet alleen de stemming verbeteren, maar ook helpen om mentale rigiditeit te verminderen en de geest flexibeler te maken.

Psychedelische therapieën: Onderzoek toont aan dat psychedelica zoals psilocybine de activiteit binnen het DMN kunnen verminderen. Dit leidt tot een tijdelijke ‘reset’ van het brein en biedt ruimte voor nieuwe perspectieven en gedragingen. 

Conclusie

Het gevoel van vastzitten bij psychisch lijden kan worden begrepen als een verstoring in de balans tussen top-down en bottom-up processen, waarbij het default mode network een sleutelrol speelt. Behandelmethoden die gericht zijn op het verminderen van de dominantie van starre, interne patronen en het vergroten van de invloed van externe ervaringen, bieden veelbelovende perspectieven voor herstel en groei.

Meer lezen van Jim van Os?

Verder lezen over het gevoel van vastzitten?

Heb je een vraag?

Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.

Reacties

3 reacties op “Het gevoel van vastzitten bij psychisch lijden: wat kun je er aan doen?”

  1. Renée van der Veen

    Betekent dit DMN nu dat psychisch lijden toch in het brein zit? Maar dan op een andere manier dan traditioneel/ tot nu toe gedacht werd? En erg geïnteresseerd in DMN: Wat is er nog meer over bekend?

    1. Jim van Os

      Hey Renée, nee niet in de zin van causatie (iets pathologisch in het brein veroorzaakt iets pathologisch in de psyche), ik doel op mediatie (elke ervaring gaat VIA het brein). Belangrijk verschil!

  2. Rikkert

    Thanks Jim! Fijn blog met goede uitleg. Ik heb zelf veel positiefs ervaren aan de hand van mindfulness. Maar niet zoals ik het eerst inzette. Ik deed vooral aan mindfulness als coping strategie. Maar dat werkte maar matig.

    Totdat ik een video op YT zag van Therapy in a Nutshell van Emma McAdam. In de video serie over ‘Anxiety’ heeft ze op een gegeven moment Nick Wignall te gast en hij legt zo ongelofelijk helder uit wat mindfulness eigenlijk is. Het is het beter kunnen richten van je aandacht, weg van je negatieve gedachten of ervaringen. Maar hij legt er ook bij uit dat je dit kei-hard moet trainen voordat het werkt. Minimaal 8 weken lang elke dag een half uur mindfulness en het liefst niet met een geleide meditatie maar gewoon door een timer te zetten en je ademhaling te volgen, daar je aandacht op te richten. En dwaal je af? Niet erg: terug naar je ademhaling. Van tijd tot tijd ronduit frustrerend. Hij vergelijkt het steeds met spieren trainen. Dat doe je ook niet twee minuten en alleen op het moment dat je denkt: ik zou wat sterkere spieren moeten hebben. Want zo werkt het niet. Het is een workout dus en geen coping mechanisme. Op die manier heb ik echt gemerkt nieuwe neurologische verbindingen te leggen die wij weghouden van de ingesleten paden van negatief denken. Wellicht een nuttige toevoeging.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *