Hoe werken antipsychotica? Het goed en veilig innemen van antipsychotica is belangrijk om onnodige (extra) bijwerkingen bij medicijngebruik te voorkomen en om er voor te zorgen dat je geen nare ontwenningsverschijnselen krijgt.
Hoe kies je een antipsychoticum?
Dit is een lastige. In tegenstelling tot wat soms beweerd wordt kun je namelijk niet goed voorspellen of het ene antipsychoticum beter werkt dan het andere voor psychotische verschijnelen, motivationele beperkingen, depressie, manie of problemen met denken en geheugen. Er zijn theoretische verschillende tussen de verschillende middelen, maar die zijn in de praktijk nooit overtuigend aangetoond.
Voor de antipsychotica geldt het zogenaamde dodo bird verdict: het fenomeen dat alle behandelingen van een bepaald type allemaal ongeveer even goed werken op groepsniveau, hoewel er op individueel niveau belangrijke verschillen kunnen bestaan, die echter niet te voorspellen zijn. De verschillende antipsychotica doen dus que therapeutische werking verschillende dingen bij verschillende mensen.
Waar je echter wel op kunt kiezen zijn de bijwerkingen, want die tonen meer stabiele verschillende tussen de verschillende middelen, hoewel ook hier geldt dat er grote verschillen kunnen zijn tussen mensen.
Antipsychotica Keuzetool
Als je geïnformeerd wil kiezen kun je dus het beste kiezen op de bijwerkingen met onze antipsychotica keuzetool.
Antipsychotica kunnen forse bijwerkingen geven
Dit verschilt per medicijn. Je kunt niet van tevoren voorspellen welk middel bij jou het beste zal werken, het is een kwestie van proberen. Gelukkig zijn de bijwerkingen van de verschillende medicijnen wat beter te voorspellen. Je kunt het beste kiezen op de bijwerkingen.
Met de Antipsychotica Keuzetool kun je de bijwerkingen van diverse antipsychotica met elkaar vergelijken.
Wat doet een antipsychoticum met je?
Van de verschillende symptomen werken de antipsychotica het best voor (i) psychotische fenomenen als waanideeën en hallucinatoire belevingen en (ii) manische opwinding en psychose. Ze doen dit omdat ze je een beetje onverschillig maken voor wat er gebeurt in zowel je binnenwereld als je buitenwereld.
Dus de waanideeën en hallucinatoire belevingen zijn er nog wel, maar omdat je ze niet meer zo belangrijk vind gaan ze gepaard met minder angst en depressie en kunnen ze gaandeweg verbleken. Ook maken de antipsychotica dat je minder in de ban bent van manische energieverhoging en hypereuforie.
Wat doen antipsychotica niet?
- Een antipsychoticum doet meestal niet veel voor depressie, tenzij de depressie gepaard gaat met psychotische verschijnselen zoals depressieve waanideeën (dat de wereld vergaat, dat je ingewanden wegrotten, dat God je vervloekt, dat je schuld bent van al het kwaad) of depressieve hallucinaties (stemmen die zeggen dat je waardeloos bent en dat je jezelf moet beschadigen).
- Ook doen de antipsychotica niet veel voor problemen met denken, geheugen, concentratie en aandacht, behalve als ze werden veroorzaakt door de psychotische verschijnselen (bijvoorbeeld niet kunnen concentreren omdat je de hele tijd stemmen hoort).
- Verder helpen de antipsychotica ook niet met de motivatieveranderingen die kunnen optreden in het kader van psychosegevoeligheid.
Wat zijn de psychische bijwerkingen van antipsychotica?
Helaas zijn er nogal wat psychische bijwerkingen van antipsychotica die behoorlijk kwellend kunnen zijn en die je in ieder geval deels kunt voorkomen door de dosis zo laag mogelijk te houden. Helaas worden antipsychotica niet zelden in een te hoge dosis voorgeschreven dus we adviseren je dit proces zelf goed te bewaken.
Hebben antipsychotica invloed op andere medicijnen?
Antipsychotica kunnen invloed hebben op andere medicijnen, en andersom. Het is daarom ook heel belangrijk dat jouw behandelaar op de hoogte is van alle medicijnen die je slikt, dus óók van de medicijnen die je zonder recept bij de drogist koopt.
Sommige antipsychotica kunnen interacties hebben met andere middelen. Je moet dan ook voorzichtig zijn als je meerdere soorten medicaties tegelijk krijgt voorgeschreven. Vaak versterken de middelen elkaars bijwerkingen, of beïnvloeden ze elkaars afbraak.
Het is de taak van jouw arts hier op te letten, maar wees zelf ook alert.
Hoe lang moet je antipsychotica gebruiken?
Dit is een belangrijke vraag. Bij een eerste psychose zal men, als je bent gestabiliseerd, aanraden er nog zeker 6 tot 12 maanden mee door te gaan. Daarna kun je kijken of je af kunt bouwen, maar pas dat dat niet te snel gaat en lees onze tips over afbouwen eerst.
Ongeveer 20-30% van de mensen kan zonder antipsychotica verder, maar veel mensen krijgen in de jaren er na opnieuw een psychotische episode en krijgen dan meestal het advies om weer opnieuw antipsychotica te gaan gebruiken en daarmee ongeveer een jaar door te gaan na stabilisatie. Je kunt dan weer proberen af te bouwen. Mocht er dan opnieuw een psychotische episode dan zal menig psychiater je adviseren voor de rest van je leven een antipsychoticum te nemen.
Is het verstandig om jaren achtereen antipsychotica te nemen?
Echter meer en meer mensen hebben twijfel over de vraag of het wel zo verstandig is om voor lange perioden – jaren achtereen – antipsychotica te nemen, vanwege het risico op oppositional tolerance of het dopamine supersensitiviteit syndroom. Dit is het fenomeen dat het brein zich gaat verzetten tegen de medicatie en een soort anti-medicatie effect ontstaat. Als je dan opeens stopt met de medicatie kun je meteen psychotisch worden door de rebound van de anti-medicatie veranderingen in het brein.
Er is dus meer aandacht nodig voor hoe mensen met een combinatie van langzaam afbouwen en weerbaarheidsbevordering zonder medicatie kunnen leren hun psychosegevoeligheid te managen. De meeste psychiaters hebben de voorkeur voor medicatie en zullen niet snel in meegaan in proberen te leven zonder medicatie.
Overschatting van het effect van antipsychotica
Deze voorkeur heeft te maken met het feit dat psychiaters het effect van antipsychotica vaak groter inschatten dan het werkelijk is, op basis van de wetenschappelijke literatuur.
Ook heeft het te maken met het feit dat de psychiater een deel van zijn beroepsidentiteit haalt uit het voorschrijven van medicatie. Een GGZ met minder medicatie kan leiden tot een voorstelling van een GGZ met minder psychiaters.
Samen beslissen en onderhandelen met je arts
Waar het op neer komt is dat je goed moet leren onderhandelen en de arts moet vragen of je samen kunt beslissen. Samen beslissen wil zeggen dat zowel patient als de arts zijn voorkeur mag uitspreken en dat je er dan samen probeert uit te komen, op basis van gelijkwaardigheid. Ook dit is niet altijd makkelijk te realiseren in de GGZ, hoewel het volgens de richtlijnen wel zou moeten.
Hoe kun je antipsychotica het best gebruiken?
Antipsychotica kun je het best op de volgende manieren gebruiken:
- Neem je (orale) medicatie altijd op hetzelfde tijdstip in. Veel mensen nemen antipsychotica ’s avonds omdat je er wat slaperig van kan worden.
- Iedereen vergeet wel eens zijn medicijnen in te nemen, maar probeer dit zoveel mogelijk te voorkomen. Een vergeten dosis kun je alsnog innemen tot 8 uur voor de volgende dosis.
- Depots/injecties moeten met regelmaat en op vaste tijden worden toegediend, hiervoor bestaan speciale depot-poli’s.
- Houd je aan de dosering die je is voorgeschreven. Overleg altijd eerst met je behandelaar voor je iets aan je dosering verandert, ook wanneer je veel last hebt van bijwerkingen
- Vraag op tijd om een herhaalrecept bij je arts, voorkom dat je zonder antipsychotica komt te zitten.
- Pas op met alcohol- en drugsgebruik in combinatie met antipsychotica. Drink je regelmatig? Bespreek dit dan met je arts.
- Als je net antipsychotica gebruikt of je dosering is opgehoogd kun je beter niet autorijden. Stap niet in de auto wanneer je je suf of slaperig voelt of wazig ziet.
- Stop NOOIT zomaar met het innemen van je medicatie. Je loopt hierdoor een onnodig groot risico op een nieuwe psychose.
Toedieningsvormen van antipsychotica
Antipsychotische medicijnen bestaan in de vorm van tabletten, smelttabletten, capsules, siroop, druppels of als een injectie.
Antipsychotica in de vorm van een injectie wordt ook wel een depot genoemd, of langwerkende antipsychotica.
Bij het voorschrijven van medicatie is het belangrijk dat je arts rekening houdt met jouw eigen visie en wensen wat betreft de inname van de medicatie. Bespreek dit samen.
Voor en nadelen per toedieningsvorm van antipsychotica:
Medicijngebruik via tabletten, capsules en siroop/druppels
Tabletten, capsules en siroop/druppels worden via de mond ingenomen. Omdat deze ‘orale medicatie’ maar kort werkt, moeten ze iedere dag worden ingenomen.
Het voordeel van orale medicatie is dat de dosering indien nodig snel kan worden aangepast.
Medicijngebruik via depots / injecties
Bij depots en injecties gaat het vaak om hogere doseringen van een bepaald middel. Door de samenstelling is de werking sterk vertraagd en hoeft de gebruiker maar eens in de twee weken tot 3 maanden (afhankelijk van voorkeur en middel) een nieuwe dosis te krijgen. Depot-medicatie moet met regelmaat en op vaste tijden worden toegediend, hier bestaan speciale depot-poli’s voor. Depot medicatie is een langwerkend middel, waarvan de dosis minder snel kan worden aangepast.
Depots hebben geen goede reputatie. Dit is onterecht. In werkelijkheid zijn ze veel makkelijker te gebruiken dan orale medicatie en de overall dosis kan vaak lager gehouden worden met een depot.
Het kan handig zijn om voor een depot te kiezen als:
- Het antipsychoticum bij jou een duidelijk aangetoond beschermend effect heeft op het optreden van nieuwe psychotische episoden
- De psychotische episoden zeer destructieve gevolgen hebben voor je
- De bijwerkingen te doen zijn
- Je de neiging hebt om te vergeten je medicijnen in te nemen
- Je de neiging hebt om teveel of te weinig van de medicijnen in te nemen – en dus een risico loopt.
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Verder lezen over goede zorg en GGZ?
Onderstaande boeken zijn geschreven door hoogleraar Jim van Os. In deze eerlijke boeken lees je meer over psychose, trauma, de nieuwe GGZ, herstel en veel meer.
