Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hallo Jim,
Ik heb een vraag over ‘sterke behoefte aan autonomie’. Dit herken ik bij mensen met hoogbegaafdheid, maar ook bij mensen met angst (bindingsangst, sociale angst…) en trauma.
Hoe weet je nu of die sterke behoefte aan autonomie iets is dat bij iemand hoort, of dat het te maken heeft met trauma of angst?
En zou hoogbegaafdheid niet gewoon een soort van overlevingsmechanisme kunnen zijn vanwege eerder trauma?
Dank je wel!
Hey T.,
Wat een interessante en complexe vraag stel je hier! En het is zo’n vraag waar je allerlei kanten mee op kunt. Laat ik proberen er een beetje een helder verhaal van te maken.
Die sterke behoefte aan autonomie – dat kan inderdaad uit allerlei bronnen voortkomen. Het kan een vast onderdeel zijn van iemands persoonlijkheid, een soort kernkwaliteit, maar het kan ook een reactie zijn op trauma, angst of andere kwetsbaarheden. Het grote verschil zit hem vaak in de ‘emotionele lading’ die eraan hangt. Als iemand autonomie nodig heeft vanuit een gevoel van vrijheid, nieuwsgierigheid of een diep verlangen om dingen op eigen kracht te ontdekken, dan hoort het vaak bij de natuurlijke voorkeur van die persoon. Maar als de autonomie meer voelt als een ‘noodzaak’ – bijvoorbeeld om te voorkomen dat iemand zich overweldigd, gecontroleerd of bedreigd voelt – dan kan het duiden op iets wat voortkomt uit angst of trauma.
Bij mensen met trauma of angst kan de behoefte aan autonomie een soort schild zijn. Het is een manier om zichzelf te beschermen tegen de pijn die ze eerder hebben ervaren. Denk bijvoorbeeld aan bindingsangst: als je bang bent om afgewezen of gekwetst te worden, is het veilig om alles alleen te willen doen. Maar dat is niet per se gezond, want het is gebaseerd op vermijding. Hetzelfde geldt voor sociale angst: autonomie kan een manier zijn om jezelf te beschermen tegen de stress van interacties.
Wat hoogbegaafdheid betreft – dat is een hele fascinerende gedachte, dat het ook deels een overlevingsmechanisme zou kunnen zijn. In sommige gevallen kan dat kloppen. Mensen die als kind bijvoorbeeld veel te verwerken hebben gehad, kunnen een soort hyperbewustzijn ontwikkelen. Ze gaan situaties en emoties tot in detail analyseren om controle te houden. Dat kan op latere leeftijd lijken op een soort ‘cognitieve autonomie’ – een enorme behoefte om zelf te denken, te ontdekken en vooral niet afhankelijk te zijn van anderen. Maar dat is natuurlijk niet altijd zo. Hoogbegaafdheid kan ook gewoon een neurologische eigenschap zijn, zonder dat er trauma bij betrokken is.
Hoe kun je nu weten of het om een gezonde autonomie gaat of een reactie op trauma/angst? Nou, daar zit vaak een subtiel verschil in hoe het voelt en hoe het zich uit. Gezonde autonomie komt voort uit een gevoel van balans en vertrouwen. Het is dan iets waar je blij van wordt, iets wat je energie geeft. Maar als het voortkomt uit trauma of angst, is het vaak beladen. Het voelt dan als een muur die je nodig hebt om je veilig te voelen, en het kan je zelfs beperken in het aangaan van relaties of nieuwe ervaringen.
Als je merkt dat die autonomie iemand belemmert – bijvoorbeeld dat het leidt tot isolatie, problemen in relaties of een constant gevoel van stress – dan kan het goed zijn om te kijken naar de onderliggende oorzaken. Dat kan bijvoorbeeld via lichaamsgerichte therapie of trauma-gerichte behandelingen, zoals het Comprehensive Resource Model of trauma-release oefeningen. Deze methoden werken niet via ‘praten over’ maar meer via ervaren en voelen, wat heel behulpzaam kan zijn bij het loslaten van oude patronen.
Maar, en dit is belangrijk, autonomie op zich hoeft echt niet ‘weggepoetst’ te worden. Soms helpt het om met zachtheid en nieuwsgierigheid te onderzoeken: waarom voelt die autonomie zo belangrijk? Wat ligt daaronder? Het kan een prachtige reis zijn om te ontdekken hoe je autonoom kunt zijn én open kunt blijven naar anderen.
Kortom, autonomie kan gezond zijn of een uiting van een kwetsbaarheid. Het belangrijkste is dat je kijkt naar hoe het voelt, wat het met iemand doet en of het bijdraagt aan een vervullend leven. Misschien kun je dat vergelijken met een vogel die graag alleen vliegt: dat kan vrijheid zijn, maar ook een manier om afstand te houden van wat pijn kan doen. Beide kunnen bestaan, en het is aan de vogel zelf – met misschien een beetje hulp – om uit te vinden waarom hij vliegt zoals hij vliegt.
Hope this helps en kijk vooral verder bij de informatie hieronder. En als je meer intensief contact wil, ga dan naar onze chat. Mocht je over je ervaring een blog willen schrijven, dan kan dat ook.
Greetz Jim
NB Bespreek verandering van medicatie altijd eerst met je voorschrijvende arts, ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van mijn adviezen. Bedenk je dat mijn adviezen altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Ik heb je immers niet persoonlijk onderzocht.
EMPOWER JEZELF MET BETERE KENNIS DAN DE TRADITIONELE GGZ VIA DEZE LAAGDREMPELIGE BRONNEN:
