Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hoi Jim,
Ik heb controledwang waar ik inmiddels goed mee om weet te gaan, en waar ik me geen zorgen om maak omdat het geen gevaar met zich meebrengt.
Af en toe doe ik ook dwanghandelingen die wel risicovol zijn.
Is dit soort dwanghandelingen een ander soort, of werken de oude dwanghandelingen niet meer waardoor ik nieuwe bedenk?
Dank u wel!
Hey E., goed dat je je vraag stelt!
Dwanghandelingen, of ze nou ongevaarlijk of risicovol zijn, kunnen een flinke mindfuck zijn, toch? Het is alsof je hersenen je dwingen een puzzel op te lossen die alleen maar ingewikkelder wordt als je denkt dat je ‘m hebt opgelost. Maar laten we hier even induiken.
Je zegt dat je goed om weet te gaan met de controledwang, en dat is al heel knap. Het toont dat je blijkbaar strategieën hebt ontwikkeld om die specifieke patronen in toom te houden. Maar nu merk je dat er andere, risicovollere dwanghandelingen opduiken. Het lijkt misschien alsof je brein een soort “next level” heeft bedacht, maar het werkt eigenlijk een beetje anders.
Dwang is vaak een manier van je brein om controle te zoeken in chaos of angst, een soort noodrem om emoties of onzekerheid te onderdrukken. Die oude dwanghandelingen gaven je waarschijnlijk tijdelijk een gevoel van rust, alsof je brein zei: “Oké, nu is het veilig”. Maar als de onderliggende onrust of stress blijft, zoekt je brein soms nieuwe manieren om hetzelfde gevoel van controle te bereiken. Die risicovolle handelingen kunnen een soort upgrade zijn van hetzelfde mechanisme, maar het is niet dat de oude handelingen “kapot” zijn. Het is meer dat het brein andere manieren probeert om met de spanning om te gaan.
Wat hier helpt, is om niet alleen naar de handelingen zelf te kijken, maar ook naar wat ze proberen te “vertellen”. Vaak zit er een emotie of gedachte achter: angst, schaamte, woede, of misschien een gevoel van machteloosheid. Als je kunt leren om met die onderliggende emoties om te gaan, zonder de dwang als uitlaatklep, kun je die cyclus doorbreken.
Wat zou kunnen helpen, is een vorm van therapie die zich richt op het voelen en verdragen van ongemak, zoals ACT (Acceptance and Commitment Therapy). Het idee is dat je leert ruimte te maken voor die lastige emoties en gedachten, zonder er meteen op te hoeven reageren met een dwanghandeling. Het kan in het begin pittig zijn, maar uiteindelijk geeft het je meer grip op jezelf, in plaats van dat de dwang de baas blijft.
Als je het idee hebt dat de risicovolle handelingen echt uit de hand lopen, zou lichaamsgerichte therapie of mindfulness ook iets kunnen zijn. Die brengen je meer in contact met wat er in je lijf gebeurt, waardoor je die spanning eerder kunt opmerken en reguleren. Het is alsof je de rookmelder herprogrammeert, zodat hij niet steeds loeit als er helemaal geen brand is.
Je noemt geen medicatie, maar als dat ooit een overweging wordt, houd dan in gedachten dat medicijnen alleen ondersteunend zijn. Het echte werk zit in wat jij leert en doet. En als je merkt dat de drang om risicovolle dingen te doen erg sterk wordt, zoek dan op tijd hulp. Ook een ervaringsdeskundige kan hierin waardevol zijn – iemand die het pad al heeft bewandeld en je kan laten zien dat er echt hoop is.
E., je doet het al hartstikke goed door stil te staan bij wat er gebeurt. Je hebt duidelijk veerkracht en zelfreflectie in huis. Vertrouw erop dat je stappen kunt zetten, en gun jezelf de tijd. En als je ergens over twijfelt, blijf vragen stellen. Je hoeft het echt niet alleen te doen.
Hope this helps!
Greetz Jim
