Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Waarom worden hoogbegaafden gezien als een bedreiging en gediscrimineerd op de arbeidsmarkt en bij uitkeringsinstanties?
Ik ben al meer dan 45 jaar getrouwd met een hoogbegaafde man en hij is behandeld als een werkweigeraar en iemand die werkschuw zou zijn. Er wordt nu aandacht aan besteed maar is het probleem daarmee opgelost?
Hey J.,
Het is inderdaad een complex en zorgwekkend probleem dat hoogbegaafde mensen vaak worden gezien als een bedreiging en gediscrimineerd worden op de arbeidsmarkt en bij uitkeringsinstanties. Er zijn verschillende redenen en factoren die bijdragen aan deze situatie.
Veel mensen begrijpen niet wat hoogbegaafdheid werkelijk inhoudt. Er bestaat een misvatting dat hoogbegaafden altijd succesvol en probleemloos door het leven gaan. In werkelijkheid kunnen zij echter unieke uitdagingen ervaren, zoals verveling, onderpresteren, of sociale isolatie. Hun gedrag kan anders zijn dan dat van hun leeftijdsgenoten, wat kan leiden tot misinterpretaties. Ze kunnen bijvoorbeeld als arrogant, ongedisciplineerd of werkschuw worden gezien, terwijl ze eigenlijk behoefte hebben aan uitdagende en betekenisvolle taken.
Daarnaast kunnen hoogbegaafden door hun capaciteiten en kennis als bedreigend worden ervaren door collega’s of leidinggevenden. Dit kan leiden tot uitsluiting, pesten, of onterechte beoordelingen van hun werkprestaties. Ook houden de standaardprocedures en criteria van uitkeringsinstanties en werkgelegenheidsprogramma’s vaak geen rekening met de specifieke behoeften van hoogbegaafde individuen, waardoor ze niet de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.
Er wordt steeds meer aandacht besteed aan de situatie van hoogbegaafden, zowel in het onderwijs als op de arbeidsmarkt. Initiatieven zoals bewustwordingscampagnes, trainingen voor HR-professionals en aanpassingen van onderwijs- en werkgelegenheidsprogramma’s zijn stappen in de goede richting. Echter, de problemen zijn diepgeworteld en vereisen complexe culturele en systemische veranderingen om volledig te worden aangepakt.
Hoewel de toenemende aandacht een positieve ontwikkeling is, is het probleem daarmee nog niet volledig opgelost. De implementatie van effectieve veranderingen kan tijd kosten en vergt voortdurende inspanningen op verschillende niveaus. Scholen en universiteiten moeten beter uitgerust worden om hoogbegaafde studenten te identificeren en te ondersteunen, zodat zij zich kunnen ontwikkelen zonder te vervallen in onderpresteren. Werkgevers moeten leren hoe ze de talenten van hoogbegaafde werknemers kunnen herkennen en benutten, door uitdagende en stimulerende werkomgevingen te creëren en stereotypering en vooroordelen te vermijden. Er moet beleid worden ontwikkeld dat rekening houdt met de specifieke behoeften van hoogbegaafden in werkgelegenheids- en uitkeringsprogramma’s, wat kan betekenen dat er speciale programma’s en begeleidingstrajecten komen voor deze groep. Het vergroten van het maatschappelijke begrip van hoogbegaafdheid is ook cruciaal. Dit kan door middel van voorlichting, media-aandacht, en het delen van persoonlijke verhalen die de diversiteit en uitdagingen van hoogbegaafden belichten.
Voor degenen die persoonlijk met deze uitdagingen te maken hebben, zoals jij en je man, is het belangrijk om ondersteuning te zoeken. Er zijn diverse stichtingen en verenigingen in Nederland die hulp en advies bieden aan hoogbegaafden. In gevallen van duidelijke discriminatie kan juridisch advies nuttig zijn. Een advocaat of mediator kan helpen bij het navigeren door juridische procedures en het verkrijgen van gerechtigheid. Daarnaast is het voor hoogbegaafden belangrijk om hun eigen behoeften en grenzen te kennen en te communiceren. Zelfzorg en het zoeken naar passende ondersteuning kunnen helpen om met de uitdagingen om te gaan.
Hoewel er nog een lange weg te gaan is, bieden de huidige initiatieven hoop op verbetering. Maar we zijn er zeker nog niet.
Greetz Jim
