Wat is de kern of essentie van een psychose?

Antwoord

Hey W., dank voor je prachtige vraag!

De kern of essentie van psychose… tja. Als je het aan 10 psychiaters vraagt, krijg je waarschijnlijk 14 verschillende antwoorden, afhankelijk van bijvoorbeeld hun opleiding en mensbeeld.

In de formele DSM-taal gaat het bij psychose om verstoorde realiteitstoetsing. Dus dingen als hallucinaties (stemmen horen, dingen zien), wanen (overtuigingen die niet kloppen volgens de consensus van de omgeving), chaotisch denken, ernstige desorganisatie, soms katatonie (bewegingsproblemen), enzovoorts. Maar dat is echt alleen de buitenkant. Wat iemand anders ziet en noteert op een checklist.

Wat we veel minder goed in beeld hebben – en daar komt jouw vraag mooi op binnenvallen – is wat de binnenkant van een psychose is. Hoe het voelt, wat het betekent, wat er op zo’n moment aan de hand is in het bewustzijn, het lijf, de ervaring van de wereld.

En dáár komen we op een ander terrein: namelijk de verstoorde betekenisgeving. Of misschien beter gezegd: uit de hand gelopen betekenisgeving. Want betekenis geven is niet op zichzelf pathologisch. Integendeel. Het is wat mensen doet leven, liefhebben, kunst maken, wetenschap bedrijven, enzovoorts.

Maar… als de betekenisgeving overprikkeld raakt, losraakt van de werkelijkheidstoetsing, of zich helemaal nestelt in een binnenwereld waar geen tegenstemmen meer binnenkomen… ja, dan kan die betekenisgeving ontsporen. Dan wordt die zó intens, zó absoluut, zó los van elke intersubjectieve werkelijkheid, dat je als mens gevangen kunt raken in je eigen symbolische universum. En dat kan gepaard gaan met diep psychisch lijden.

Binnen de ggz wordt het pathologische aspect van psychose meestal gezocht in het feit dat iemand het contact met de gemeenschappelijke werkelijkheid (tijdelijk) kwijt is – in de zin van communicatie, gedrag, waarneming of overtuiging. Het gaat dus niet om wat je denkt, maar om het feit dat je niet meer samen denkt met anderen. En dat je ook geen correctie van buiten meer toelaat. Je zit opgesloten in je eigen waarheid, die geen feedback meer duldt. Zoals iemand eens zei: “een psychose is niet dat je gek bent, maar dat je in je eentje gelijk hebt”.

Hoe hangt dat samen met psychisch lijden? Nou… dat is de crux. Want een psychose kan gepaard gaan met lijden – diepe angst, existentiële paniek, paranoia, chaos, sensorische overbelasting, wantrouwen, depressie, verlies van identiteit. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Er zijn ook mensen die hun psychotische ervaring als betekenisvol, zelfs spiritueel of transformerend ervaren. Soms pas achteraf, soms zelfs tijdens de episode.

En dat maakt het lastig voor de ggz. Want de ggz is gewend om lijden te behandelen, symptomen te reduceren. Maar als iemand zegt: “ja ik hoor stemmen, maar die zijn betekenisvol, die helpen mij” – dan wordt dat ingewikkeld voor de ggz. Daar kan het niet goed mee omgaan. En dus labelt men dan vaak “de psychose” als per definitie pathologisch, ook als dat misschien niet zo wordt ervaren door de persoon zelf.

Dus de kern van psychose? Voor mij is dat: het moment waarop jouw betekenisgevende bewustzijn zó intens en autonoom wordt dat het loskomt van de gemeenschappelijke taal. En dat kán pathologisch zijn als het je lijden geeft, als je er niet meer uitkomt, als je sociaal volledig vastloopt. Maar het kán ook iets anders zijn: een roep van het bewustzijn, een creatieve storm, een signaal van overbelasting, een manifestatie van iets dat gehoord wil worden.

En dat is waarom herstel niet gaat over “terug naar normaal” maar over leren leven met die gevoeligheid. Je hoeft de psychose niet weg te poetsen – je moet hem leren verstaan. En dat doe je vaak niet met pillen alleen (al kunnen die helpen bij rust brengen), maar met betekenis, context, ruimte, gesprek, vertraging. Met mensen die naar het verhaal achter de symptomen willen luisteren.

Hope this helps en kijk vooral verder op PsychoseNet voor meer informatie en ervaringsverhalen.

Greetz Jim