Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hallo Jim,
Sinds 10 jaar ben ik gediagnosticeerd met een schizoaffectieve stoornis. Ik heb in het verleden last gehad van psychoses, depressies en hypomanie.
Ik ben nu drie jaar stabiel en dat is heel fijn! Echter blijf ik last houden van overprikkeling; met name als ik naar feestjes, concerten en drukke restaurants ga. De volgende dag kan ik dan niks meer en lig ik de hele dag in bed.
Hoe komt dit? En wat kan ik eraan doen?
Dank voor je antwoord.
Hey J., dank voor je vraag!
Wat fijn om te horen dat je al drie jaar stabiel bent. Echt iets om trots op te zijn! Alleen… die overprikkeling hè, die kan dan zo’n irritant staartje zijn dat maar blijft kwispelen aan je welzijn. Je schrijft dat je bij feestjes en drukke plekken helemaal wordt leeggezogen en de volgende dag geveld in bed ligt. Tja, dat klinkt echt als een klassieke “sensorische kater”, en je bent bepaald niet de enige hoor. Veel mensen met een psychose- of bipolaire gevoeligheid (en ook mensen zonder die gevoeligheid trouwens) beschrijven precies dit: het systeem trekt het gewoon niet meer na een bak lawaai, flitsende lichten, veel mensen, geuren, gesprekken, indrukken… alsof je brein daarna in een soort ‘shut down’ gaat. Gewoon alles uit. Even opladen. Alles plat.
Maar waar komt dat nou vandaan? Nou, je kan het zien als een soort overbelast zenuwstelsel dat door je geschiedenis van psychose en stemmingsgevoeligheid extra gevoelig is afgesteld. Het lijkt soms alsof je brein jarenlang op z’n tenen heeft gelopen en nu een soort overgevoelig is geworden voor alles wat binnenkomt. En dan komt er nog een flinke saus bij van medicijnen (lithium, amisulpride, escitalopram, Artane…) die ook allemaal hun eigen invloed hebben op hoe prikkelverwerking en vermoeidheid uitpakken. Vooral Artane, dat wordt vaak gegeven tegen bewegingsstoornissen door antipsychotica, maar kan cognitieve afvlakking geven en ook nog eens vermoeiend werken. En amisulpride – tsja – dat is een dopamineblokkade die lekker werkt tegen psychotische ontregeling maar vaak wel ten koste gaat van energie, motivatie en alertheid. Dus daar zit al een soort structurele “rem” op je systeem.
Daarbovenop: psychosegevoeligheid betekent dat je brein sowieso sneller uit z’n evenwicht raakt bij te veel chaos van buiten. Zoals je misschien weet: psychose is in wezen een soort betekenisontregeling – te veel input, te weinig filters – en jouw systeem heeft geleerd: oei, overprikkeling = gevaar. Dus het reageert preventief met shut down. Het is eigenlijk een soort beschermingsmechanisme. Alleen, het is een beetje lomp in z’n uitvoering.
Wat kun je eraan doen? Nou, daar komen de lifehacks van het geleefde leven om de hoek kijken. Ten eerste: het loont echt de moeite om te leren doseren. Niet alles hoeft. Je mag van jezelf gewoon zeggen: “Ik ga een uurtje naar dat feestje en dan weer naar huis.” En als mensen dat raar vinden: laat ze lekker. Jij moet je accu beschermen, niet hun verwachtingen managen.
Daarnaast helpt het vaak om je zenuwstelsel te trainen in ontprikkeling. Dat klinkt vaag, maar er zijn best concrete dingen die kunnen helpen. Denk aan dingen als lichaamsgerichte therapie, yoga nidra, TRE (trauma release exercises), ademwerk, wandelen in de natuur, of zelfs gewoon leren voelen waar je grens ligt. Zo’n druk restaurant? Misschien eerst even vijf minuten op het toilet ontladen en je lijf voelen. Letterlijk je voeten op de grond. Adem omlaag in je buik. Even weer terug in je lijf. Het klinkt als niks, maar die mini-momentjes van regulatie maken een wereld van verschil.
Soms helpt het ook om te kijken of je niet teveel geremd wordt door de medicatie. Ik zeg niet dat je ermee moet stoppen, maar het kan zijn dat je op een dosis zit die voor je stabiliteit weliswaar prima is, maar je net dat tikkie teveel afvlakt. Je zou kunnen overwegen – altijd in overleg met je behandelaar – om te kijken of het mogelijk is om, heel langzaam, misschien met wat grotere tussenstapjes in het begin, naar een lagere dosis te gaan.
En nog een laatste gedachte: het kan zijn dat je systeem gewoon nog aan het bijkomen is van die jaren van instabiliteit. Herstel is niet iets van even een pilletje erin en dan ben je klaar. Het is echt een langdurig leerproces van jezelf opnieuw leren kennen, grenzen herontdekken, en nieuwe manieren vinden om met je gevoeligheden om te gaan. Misschien helpt het ook om eens contact te zoeken met een ervaringsdeskundige – dat is echt goud. Die hebben zóveel praktische tips en vooral: ze snappen het. Echt snappen. Niet alleen maar van “tja, vervelend voor je” maar gewoon: been there, done that. Op de sociale kaart kun je kijken of er bij jou in de buurt iemand is.
Hope this helps en kijk vooral bij de info hieronder, want er is nog veel meer over te zeggen, kijken en lezen. En als je meer intensief contact wil, ga dan naar onze chat. Plus als je over je ervaring een blog wil schrijven voor PsychoseNet dan kan dat.
Greetz Jim
NB Bespreek verandering van medicatie altijd eerst met je voorschrijvende arts, ga niet alleen dingen zitten veranderen, dat is niet de bedoeling van mijn adviezen. Bedenk je dat mijn adviezen altijd van algemene aard zijn – je kunt ze niet zonder meer op jezelf van toepassing achten, dat kan pas na overleg met je behandelaar of huisarts. Ik heb je immers niet persoonlijk onderzocht.
EMPOWER JEZELF MET BETERE KENNIS DAN DE TRADITIONELE GGZ VIA DEZE LAAGDREMPELIGE BRONNEN:
