Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hallo,
Als je een psychosegevoeligheid hebt, ben je dan ook gevoeliger voor een delier (na bijvoorbeeld een ongeluk of operatie)?
Ik begrijp dat het verschillende aandoeningen zijn met verschillende oorzaken, symptomen en behandelingen, maar bij beide is de prikkelverwerking toch verstoord? En bij beide kan antipsychotica (Haldol) worden ingezet om dopamine te remmen neem ik aan?
Alvast bedankt.
Hey M.,
Je hebt een interessante vraag gesteld. Psychosegevoeligheid en delier zijn inderdaad verschillende klinische entiteiten, maar ze hebben enkele overlappingen in de presentatie en behandeling. Laten we eerst de twee onderscheiden en vervolgens de mogelijke connecties onderzoeken.
Psychosegevoeligheid
Dit verwijst naar een verhoogde vatbaarheid voor het ontwikkelen van psychotische symptomen, zoals hallucinaties en wanen. Deze gevoeligheid kan te wijten zijn aan genetische, biologische, psychologische en omgevingsfactoren.
Delier
Delier, of acuut verwardheidsbeeld, is een plotselinge en meestal tijdelijke stoornis van het bewustzijn en de cognitie. Het kan worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan medische aandoeningen, zoals infecties, metabole stoornissen, chirurgie, trauma, medicatie, of ontwenning van bepaalde stoffen. Delier komt vaker voor bij ouderen en mensen met een bestaande cognitieve stoornis.
Prikkelverwerking
Ja, bij zowel psychose als delier is er sprake van een verstoorde prikkelverwerking. Bij psychose kan er een probleem zijn in hoe de hersenen informatie verwerken, vooral in de circuits die dopamine gebruiken. Bij delier kan de verstoorde prikkelverwerking te wijten zijn aan de onderliggende medische oorzaak die het delier veroorzaakt, bijvoorbeeld een infectie of metabole ontregeling.
Antipsychotica
Hoewel antipsychotica, zoals haloperidol (Haldol), inderdaad worden gebruikt bij de behandeling van zowel psychose als delier, zijn de redenen voor het gebruik en de mechanismen achter hun effectiviteit enigszins verschillend. Bij psychose zijn antipsychotica primair bedoeld om overactieve dopaminecircuits in de hersenen te moduleren. Bij delier worden ze meer gebruikt voor hun kalmerende effecten en om hallucinaties of agitatie te verminderen. Het exacte mechanisme waarom ze effectief zijn bij delier is niet volledig opgehelderd, maar het moduleren van de dopamineactiviteit is waarschijnlijk een belangrijke factor.
Nu, met betrekking tot je vraag over of iemand met psychosegevoeligheid een verhoogd risico heeft op delier: het directe bewijs hiervoor is beperkt. Echter, er zijn enkele factoren om in gedachten te houden.
Medicatie: veel antipsychotica en andere medicijnen die gebruikt worden bij mensen met psychose kunnen bijwerkingen hebben die het risico op delier kunnen verhogen, vooral bij ouderen.
Breinstructuur en functie: mensen met psychosegevoeligheid of psychose spectrumstoornis kunnen structurele en functionele veranderingen in de hersenen hebben die hen kwetsbaarder maken voor andere neuropsychiatrische aandoeningen, waaronder mogelijk delier.
Dus, hoewel het niet per se zo is dat iemand met psychosegevoeligheid automatisch een verhoogd risico heeft op delier, kunnen er factoren zijn die hen kwetsbaarder maken onder bepaalde omstandigheden.
Hope this helps M.!
Greetz Jim
