Antwoord
Hey J., dank voor je vraag!
Wat leuk dat je met lucide dromen bezig bent trouwens – dat is zo’n mooi voorbeeld van actief proberen je mentale ruimte te verkennen in plaats van passief ondergaan. Je zou bijna willen dat de ggz daar standaard een module over had in plaats van alleen maar medicatieadvies en risicotaxatie. Maar goed, terug naar je vraag, want die is lekker concreet: hoeveel invloed heeft clozapine eigenlijk op je REM-slaap, en is er iets aan te doen?
Nou, laten we meteen met de deur in huis vallen: ja, clozapine heeft behoorlijk wat invloed op je REM-slaap. Het is een beetje de Hulk onder de antipsychotica: krachtig, traag, en het beukt op alles wat beweegt – inclusief je slaapstructuur. Clozapine onderdrukt de REM-slaap flink, bij sommige mensen tot wel 80 procent. Dat betekent dus minder REM-cycli per nacht, én als ze er zijn, zijn ze korter en vaak verstoord.
Wat ook speelt is dat clozapine, net als veel andere psychotrope middelen, een soort ‘flattening’ van de slaaparchitectuur veroorzaakt: minder scherpe overgangen tussen slaapfasen, en dat maakt het ook weer lastiger om bewustzijn te krijgen ín de droom – wat je juist nodig hebt voor lucide dromen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het versuffende effect ervan, waardoor je ook sneller weer in slaap valt als je wakker wordt.
Over je andere vraag – of er een aanvullend middel is dat je REM-slaap weer op peil kan brengen ondanks clozapine: hmm, daar wordt het een beetje tricky. Er zijn middelen die meer REM kunnen oproepen (zoals cholinerge stoffen of bepaalde supplementen), maar het probleem is dat die vaak óók dromerigheid of agitatie kunnen opwekken. En bij iemand met psychosegevoeligheid moet je daar supervoorzichtig mee zijn. Lucide dromen zijn mooi – maar je wil natuurlijk geen lucide psychose, zeg maar.
Wat wel interessant is (en je waarschijnlijk al een beetje doet), is kijken naar niet-farmacologische manieren om die droomactiviteit toch een zetje te geven. Bijvoorbeeld:
- slaap cyclisch trainen (powernaps overdag kunnen soms REM triggeren);
- jezelf bij het wakker worden stil houden en meteen proberen de droom terug te halen voor je je beweegt;
- je REM-slaap een kans geven in de tweede helft van de nacht – want die komt dan vaker voor, dus vroeger naar bed helpt.
Sommige mensen hebben baat bij dingen als galantamine of huperzine A, maar let op: die zijn niet zonder risico bij psychosegevoeligheid. Dus alleen in overleg en onder begeleiding van iemand die daar echt verstand van heeft.
En, je bent aan het afbouwen met citalopram – dat is ook nog even belangrijk. Want die SSRI’s onderdrukken óók REM-slaap (net als clozapine), maar bij afbouw komt vaak een soort REM-rebound op gang. Dan krijg je ineens meer en intensere dromen – en dan komt er soms ruimte voor lucide dromen. Dat zou dus best nog eens een fijne bijwerking van het afbouwen kunnen zijn.
Samengevat: het is niet zo dat je lucide dromen nooit meer kunt hebben met clozapine, maar het is wel een stuk moeilijker – en je zult moeten accepteren dat de droomwereld iets meer diffuus en fragmentarisch blijft. Maar wat je nu al doet – bewust aandacht geven aan slaapritme, werken met droomherinnering, nieuwsgierigheid levend houden – dat is echt al goud waard. En weet: dromen zijn gekke wezens – hoe meer je ze krampachtig probeert te pakken, hoe sneller ze glibberend verdwijnen.
Hope this helps, en kijk vooral ook verder op PsychoseNet voor meer informatie.
Greetz Jim
Beantwoord door: Jim van Os op 6 april 2025
