Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hallo,
Ik ben begin twintig en zou in de (verre) toekomst graag kinderen willen krijgen. Echter, mijn moeder heeft een ernstige vorm van schizofrenie. Ik maak me zorgen dat ik deze ziekte misschien kan erven, of dat ik de aanleg voor deze ziekte zou kunnen doorgeven aan eventuele kinderen.
Zou het mogelijk zijn om meer inzicht te krijgen in de erfelijke factoren van schizofrenie, en de kans op overerving?
Alvast bedankt voor je tijd en moeite!
Hey S.,
Dank je wel voor je vraag! Wat goed dat je hierover nadenkt, en het is heel begrijpelijk dat je je zorgen maakt. Het woord ‘schizofrenie’ (of beter: psychosegevoeligheid, daar kom ik zo op terug) kan behoorlijk zwaar aanvoelen, zeker als je het van dichtbij hebt meegemaakt met je moeder. Maar laten we even rustig door dit onderwerp heen lopen, zodat je een wat breder perspectief krijgt op hoe het zit met erfelijkheid en risico’s.
Om te beginnen: je bent niet alleen. Veel mensen met een ouder die psychosegevoelig is, stellen zich dezelfde vraag. En het korte antwoord is: ja, erfelijkheid speelt een rol, maar het is ingewikkelder dan je denkt. Schizofrenie – of liever psychosegevoeligheid – is geen “alles-of-niets-ziekte” die direct overgeërfd wordt. Het is meer een kwestie van kwetsbaarheid. Iedereen heeft wel wat psychosegevoeligheid in zich, want we zijn allemaal betekeniszoekers: ons brein probeert continu verbanden te leggen, soms net wat verder dan nodig. Bij de een gaat dat prima, bij de ander kan het onder stress of door bepaalde triggers uit de hand lopen.
Als je een ouder hebt met psychosegevoeligheid, zoals jouw moeder, dan heb je een iets verhoogde kwetsbaarheid, simpelweg omdat genetische aanleg een klein stukje van de puzzel is. Gemiddeld genomen is de kans voor kinderen van een ouder met psychosegevoeligheid zo’n 10 tot 15% – wat betekent dat je nog steeds veel meer kans hebt om er geen last van te krijgen dan wel. Het is dus niet alsof je met een soort ‘lot’ zit dat vastligt. Erfelijkheid is namelijk maar één factor; omgevingsinvloeden zoals stress, trauma, slaapgebrek, en het gebruik van middelen zoals cannabis spelen vaak een grotere rol bij het ontstaan van een psychose.
En nu het mooie: die omgevingsfactoren heb je voor een groot deel zelf in de hand. Je kunt je leven zo inrichten dat je jouw kwetsbaarheid leert kennen en er goed voor zorgt, net zoals je je lichaam traint om gezond te blijven. Dingen als regelmaat, voldoende slaap, gezonde voeding, sociale contacten, meditatie en lichaamsbeweging zijn superkrachtig als het gaat om je mentale weerbaarheid. Een soort psychische ‘spierballen’ kweken, zeg maar. Want uiteindelijk gaat het niet alleen om of je iets doorgeeft, maar ook om hoe je ermee omgaat.
En dan nog iets: zelfs als je kinderen zou krijgen met een lichte kwetsbaarheid, betekent dat niet dat ze per se klachten ontwikkelen. Als je een veilige, stabiele en liefdevolle omgeving biedt (wat ik zo tussen de regels door wel verwacht, gezien je zorgzame houding nu al), dan kan dat enorm veel beschermen. Het is goed om je bewust te zijn van risico’s, maar laat het je leven niet domineren. Je kunt altijd hulp inschakelen om je eigen kwetsbaarheden en stressgevoeligheid beter te begrijpen, bijvoorbeeld bij een ervaringsdeskundige of psycholoog.
Over dat woord “schizofrenie”: de term is eigenlijk verouderd en doet geen recht aan wat er gebeurt. Wat we vaak zien, is dat mensen gevoelig zijn voor het ontwikkelen van psychotische symptomen, meestal onder extreme stress of andere prikkels. Dit noemen we dus liever psychosegevoeligheid. Het is geen vaste ‘ziekte’ met één oorzaak of één uitkomst, maar meer een dynamische gevoeligheid die bij iedereen anders kan uitpakken.
Dus, samengevat: je hebt misschien een iets verhoogd risico, maar dat betekent niet dat het in steen gebeiteld is. Je hebt veel invloed op hoe je je leven inricht en hoe je met je eigen mentale ruimte omgaat. En geloof me: bewustwording, openheid en zorg voor jezelf zijn al de beste eerste stappen die je kunt zetten.
Hope this helps, en alle goeds voor nu en de toekomst!
Greetz Jim
