Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Hoi Jim,
Ik heb ergens gehoord dat (jeugd)trauma ook iets doet met dat deel van de hersenen dat doorgaans helpt bij impulsbeheersing en het beloningsmechanisme (de laatste begrijp ik nog niet goed tenzij het te maken heeft met intrinsieke/extrinsieke motivatie).
Is er literatuur die niet al te technisch is en dit uitlegt?
Vanavond ga ik beginnen met yoga, misschien dat de impulsbeheersing daar ook al mee verbetert.
Groetjes en alvast bedankt!
Beste T., dank voor je vraag!
Ja, trauma heeft absoluut invloed op zowel impulsbeheersing als het beloningssysteem in de hersenen. Het draait allemaal om een paar sleutelspelers: de prefrontale cortex (die helpt bij controle en planning), de amygdala (angst en emotie) en het dopaminesysteem (beloning en motivatie). Trauma kan de balans tussen die systemen flink verstoren. Bijvoorbeeld: als je stresssysteem constant “aanstaat” wordt de prefrontale cortex een beetje lamgelegd en krijg je sneller impulsieve reacties. Denk aan vechten, vluchten, bevriezen – en soms dus ook dingen als verslaving, eetbuien, woede-uitbarstingen of andere manieren om “even” iets te voelen of juist niets te voelen.
Wat betreft het beloningssysteem: het idee is dat trauma ervoor kan zorgen dat je een verstoorde relatie krijgt met wat wel en niet als beloning voelt. Dingen die normaal voldoening geven, doen dat misschien minder (anhedonie), terwijl andere dingen – zoals verslavingsgedrag – juist een veel grotere aantrekkingskracht krijgen. Dit is waarschijnlijk waarom je de link legt met intrinsieke en extrinsieke motivatie: als je brein gewend is geraakt aan snelle en sterke beloningen (roken, alcohol, drugs, seks, gamen, etc.), kan het lastiger zijn om voldoening te halen uit langzamere, subtielere beloningen, zoals een goed gesprek, een sportprestatie of een creatief project.
Qua literatuur die niet al te technisch is, maar wél praktisch, zou je kunnen kijken naar “The Body Keeps the Score” (Bessel van der Kolk), “Waarom veranderen zo moeilijk is” (Gabór Maté, over trauma en verslaving), en “Het leven reanimeren” (Stephen Porges, over de polyvagaaltheorie en regulatie van het zenuwstelsel). Maté heeft ook een boek “In the Realm of Hungry Ghosts”, wat vooral over verslaving en trauma gaat, als je daar nog dieper in wil duiken.
Wat helpt nou bij het herstellen van die impulscontrole en beloningssystemen? Nou, in jouw geval klinkt het alsof je al op een goed pad zit met yoga. Lichaamsgerichte dingen zoals yoga, mindfulness, ademhalingstechnieken en TRE (trauma tension-release exercises) kunnen je helpen om je zenuwstelsel beter te reguleren, zodat je minder vanuit die overlevingsstand hoeft te reageren. Ook EMDR kan nuttig zijn, vooral als er nog losse trauma’s zijn die je brein in een constante alarmmodus houden.
Maar ook iets heel simpels als “microgewoontes” bouwen kan een verschil maken. Dat betekent: niet proberen in één klap al je impulsieve neigingen te temmen (veel te groot), maar kleine dingen inbouwen die op lange termijn je systeem hertrainen. Bijvoorbeeld: als je normaal bij stress direct naar een sigaret grijpt, kun je proberen eerst een glas water te drinken en dan pas te beslissen. Of als je merkt dat je meteen iets impulsiefs wilt kopen, jezelf opleggen om er eerst 24 uur over na te denken. Klinkt suf, maar helpt.
En, misschien een onverwachte: sociale verbinding. Niet per se in de zin van diepgaande gesprekken over trauma (mag ook, maar hoeft niet), maar gewoon dingen doen met anderen zonder direct een doel. Wandelen, samen eten, muziek maken, sporten. Trauma en verslaving kunnen isolerend werken, en het brein heeft andere mensen nodig om zichzelf weer een beetje in balans te krijgen.
Hope this helps en kijk vooral ook verder op PsychoseNet voor meer informatie, want er is nog veel meer te lezen.
Succes!
Greetz Jim
