Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Beste Jim,
Ik kan soms uitkijken naar momenten dat ik alleen thuis ben zodat ik ongestoord mijn obsessies/dwanghandelingen kan uitvoeren. Ik weet dat ze risicovol kunnen zijn (ik stel wel een grens) en toch kan ik me erop ‘verheugen’. Alsof ik mezelf dan even volledige toestemming kan geven.
Is dit ook een vorm van dwangmatig gedrag? En kan hier ook sprake zijn van psychosegevoeligheid?
Alvast bedankt!
Hey D., dank voor je vraag!
Wat je beschrijft klinkt best herkenbaar voor veel mensen die met dwanghandelingen en obsessies worstelen. Dat ‘verheugen’ op het moment dat je alleen bent en vrij spel hebt, klinkt misschien vreemd in eerste instantie, maar het heeft alles te maken met de werking van dwang en hoe het brein daarop reageert. Dwang kan namelijk een soort surrogaatcomfort bieden: het voelt als een gecontroleerde manier om met spanning of onrust om te gaan, zelfs al weet je dat het uiteindelijk niet écht oplucht en soms zelfs risicovol is.
Dwangmatigheid heeft vaak een verslavend element. Dat verheugen op de handeling lijkt een beetje op het vooruitkijken naar een beloning, vergelijkbaar met hoe iemand zich kan verheugen op een sigaret of een glas wijn na een lange dag. Je hersenen hebben door de herhaling van de handeling een soort lusje gecreëerd waarin de verwachting van die handeling even een kick geeft, zelfs al is het een tijdelijke of neppe opluchting. Dat maakt het lastig om te doorbreken. Je weet dat het niet goed voelt op de lange termijn, maar je brein probeert je te verleiden omdat het die bekende routine wil.
Of dit ook iets zegt over psychosegevoeligheid? Niet direct. Psychosegevoeligheid gaat meer over betekenisgeving die uit de hand kan lopen, zoals wanen of hallucinaties, en dat lijkt hier niet aan de hand te zijn. Maar dwanggevoeligheid en psychosegevoeligheid liggen wel op hetzelfde spectrum van gevoeligheid voor hoe je brein reageert op stress, prikkels en emoties. Het komt dus wel voor dat mensen met dwanggevoelens ook psychoseachtige ervaringen kunnen hebben, vooral als stress hoog oploopt. Het is altijd goed om alert te blijven op signalen en te bespreken met iemand die je vertrouwt.
Wat je nu kunt doen, is je bewustzijn van dit patroon inzetten als een kracht. Het feit dat je hier inzicht in hebt – en zelfs herkent dat je je erop ‘verheugt’ terwijl je weet dat het risicovol kan zijn – is belangrijk. Misschien is het tijd om te kijken naar therapieën die zich richten op je relatie tot die drang, zoals exposure (in een veilige setting) of een meer lichaamsgerichte aanpak, zoals trauma-gerelateerde oefeningen of mindfulness. Dit kan je helpen om de spanning anders te reguleren en meer grip te krijgen op die momenten.
Als je dit verder wilt verkennen, is contact met een ervaringsdeskundige ook een aanrader. Ervaringsdeskundigen hebben vaak een uniek perspectief omdat ze zelf door vergelijkbare dingen zijn gegaan. Ze kunnen je helpen om die balans tussen begrip en actie te vinden. Op de sociale kaart kun je kijken of er in jouw regio iemand is die hierbij kan ondersteunen.
En tot slot: geef jezelf wat mildheid. Het is echt niet gek dat je brein soms de kortere weg kiest, zeker niet als je eerder met spanning of vermijding hebt geworsteld. Het feit dat je dit deelt en er open over bent, laat zien dat je stappen wilt zetten. En dat is precies waar herstel begint.
Hope this helps en succes!
Groet,
Jim
