Jim van Os is een herstelgerichte psychiater, hoogleraar psychiatrische epidemiologie en Voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht. Hij werkt op het raakvlak van ‘harde’ breinwetenschap, gezondheidszorgonderzoek, kunst en subjectieve ervaringen van mensen met ‘lived experience’ in de GGZ. Jim is ook familielid van mensen met psychosegevoeligheid.
Beste Jim,
In mijn naaste omgeving is iemand gediagnosticeerd met een angststoornis. Ze ontwikkelt steeds meer ‘overtuigingen’ over bijvoorbeeld vitaminen- en mineralentekorten. De overtuigingen krijgen steeds meer een ‘waanachtig’ karakter.
Waar zit het verschil tussen angst en randpsychotische belevingen?
Hartelijk dank!
Beste C.,
De grens tussen angst en randpsychotische ervaringen… dat is een lastige, en eerlijk gezegd niet altijd zo zwart-wit als we graag zouden willen.
Bij angstgevoelens heb je vaak een overmatige activatie van het zenuwstelsel: hyperalertheid, piekeren, een gevoel van dreiging zonder dat er een directe aanleiding is. Mensen met een angststoornis kunnen zich helemaal vastbijten in een bepaalde verklaring voor hun klachten, omdat het brein probeert een soort controle of logica te vinden in een overweldigende interne chaos. Angst zoekt verklaringen. Maar het grote verschil met randpsychotische belevingen zit hem in de flexibiliteit van het denken. Iemand met een angststoornis kan, mits op een rustige en veilige manier aangesproken, nog twijfelen aan de eigen overtuiging. Die twijfel, dat besef van ‘het kan ook anders zijn’, is cruciaal.
Randpsychotische ervaringen gaan een stapje verder. Daar zie je vaak een versterkte mate van overtuiging en minder vermogen om afstand te nemen van een bepaalde gedachtegang. Het voelt voor de persoon zelf absoluut als de waarheid, en het wordt moeilijk om andere perspectieven toe te laten. Je zou het kunnen zien als een spectrum: aan de ene kant staat een gezonde vorm van twijfel, in het midden een obsessief vastbijten (zoals bij dwang of angst), en nog verder in het spectrum ontstaat een soort cognitieve rigiditeit waarbij iemand de eigen interpretatie van de werkelijkheid niet meer kan loslaten. En dat kan soms aanvoelen als een bijna-psychose, zonder dat het per se een volledige psychose is.
Hope this helps,
Jim
