Lars vertelt in deze persoonlijke blog dat je persoonlijk herstel soms zo snel kunt vergeten. Maar dat in je persoonlijke proces je vaak meer stappen hebt gezet dan je soms beseft.
Het herstelproces van een psychische crisis is geen uitgekristalliseerde route. Het is geen lineair proces. En er is ook geen blauwdruk: het resulteert niet in een product of een meetbare uitkomst. Ondanks dat het niet tastbaar is probeer ik er wel veel invloed op te hebben. Mensen die zelf een bepaalde ontregeling hebben doorleeft herkennen dit misschien.
Ploeteren, experimenteren en uitproberen
Vroeger dacht ik dat als de kenmerken van angst en paniek verdwenen waren dat het zou betekenen dat ik hersteld was. Niets bleek minder waar. Herstellen is ploeteren, experimenteren en uitproberen; een constant leerproces. Dit doe ik vaak ‘in het moment’ – ik ploeter, experimenteer en probeer in de tegenwoordige tijd, wanneer een situatie zich voordoet die erom vraagt, een manier te vinden om te leven met mijn gevoeligheid. Het is meebewegen met de situatie. Dit leerproces wordt gekenmerkt door regelmatig terugvallen en her-ontregelen.
De consequentie daarvan is dat ik soms vergeet welke stappen ik al heb gezet richting betekenisvol functioneren in mijn eigen context; dat ik niet meer stil sta bij waar mijn proces ooit begon, ook al is dat niet precies aan te wijzen.
Trigger of gebeurtenis
Ik kan uit balans raken als ik door een bepaalde trigger of gebeurtenis terugval in oude niet helpende gedrags- en gedachtepatronen die mijn mentale staat op een negatieve manier beïnvloeden, en daarmee mijn kwaliteit van leven. Hoe meer deze patronen de overhand krijgen, hoe meer ontwrichtend ze voor mij zijn.
Maar waar ik heel intens kan reageren op acute intrusieve gedachten en de (mogelijke) effecten daarvan, bijvoorbeeld door te schrikken en mijn gedrag erop aan te passen, reflecteer ik zelden op de stappen die ik al heb gezet. Mijn zicht op die stappen vertroebelt door de focus op het hier en nu.
Herstel en groei
Als ik bijvoorbeeld kijk naar elementen als verbondenheid, hoop en optimisme, identiteit, en betekenisvol leven en empowerment – elementen uit het CHIME conceptuele kader voor persoonlijk herstel – dan is mijn leven echter niet meer te vergelijken met mijn leven van vroeger. Mijn herstel en groei zijn dan evident.
Laat ik een voorbeeld geven. Toen ik mijn eerste crisis doorleefde wilde ik ander werk zoeken. Ik kon mij op dat moment niet voorstellen dat het werk wat ik deed – lesgeven en onderzoeken – op een gezonde manier kon blijven uitvoeren. Ik was zelfs stellig overtuigd van die gedachte, zo stellig dat ik al op zoek was naar ander werk. Tegelijkertijd was toen mijn grootste wens om het wel op een gezonde manier te kunnen.
Mijn krachten
We zijn nu een paar jaar verder en de baan die ik toen had, is de baan die ik nu nog steeds heb. Een baan die ik met veel plezier uitvoer en waar ik veel voldoening uit haal. Waar ik mijn krachten kan inzetten en waar ik voldoende sociale steun ervaar. De crisis is zelfs de aanleiding geweest voor mijn promotieonderzoek en je zou kunnen stellen dat daarmee de complexiteit van mijn werk juist hoger is geworden. Desondanks functioneer ik op een gezondere manier dan toen de complexiteit lager was.
Als je mijn crisis van toen dus afzet tegen mijn leven van nu, is dat een wereld van verschil waar ik trots op mag zijn; als je het mij een paar jaar geleden zou hebben verteld, had ik je waarschijnlijk niet eens durven geloven. Maar juist bij deze enorme winst sta ik nooit stil. Als ik nu terug redeneer en besef wat een lang iteratief proces het is geweest om de balans te vinden die ik nu heb, door bij wijze van spreken een handleiding voor mezelf te ontwerpen. En te testen wat mij in staat stelt om bij te sturen, wanneer ik in het dagelijks leven uit balans raak. Dan zie ik opeens ook dat het allemaal niet zo somber gesteld is als dat ik soms op momenten van ontregeling denk.
Gevoeligheid voor ontregeling
Mijn gevoeligheid voor ontregeling is namelijk niet verdwenen is en ik denk ook niet dat het ooit zal verdwijnen. Dit is een belangrijk inzicht voor mij omdat anders het idee kan gaan heersen dat ik na een crisis niet meer in crisis kan en mag belanden. Ik heb gemerkt dat dit enorm stigmatiserend kan zijn en een invaliderend effect kan hebben. Als een lineaire blik de overhand krijgt dan zou ik ‘genezen’ zijn als de kenmerken zijn ‘verdwenen’. Dat perspectief doet geen recht aan de fenomenologie – hoe mensen fenomenen in het dagelijks leven ervaren – van psychisch lijden.
In mijn geval zijn de kenmerken van angst en paniek nog altijd aanwezig, dus als ik de aanwezigheid van deze kenmerken als uitkomstmaat voor herstel zou nemen dan zou ik op papier meer ontregeld zijn dan ik in werkelijkheid ben. Dan zou mijn herstel tegenvallen en dat is niet hoopgevend.
Persoonlijk herstel is voor mij echter dat ik op een zingevende manier met mijn gevoeligheid probeer te leven. Dat is niet meetbaar. Dat ik al veel beter om ga met mijn angst en paniek dan vroeger zie ik soms over het hoofd, ook omdat de nadruk zo vaak ligt op de specifieke klachten in plaats van het leren leven met menselijke variatie.
Coping
Daarnaast ben ik na mijn crisis lange tijd heel bewust bezig geweest met aanleren van gezonde manieren van omgaan met angst en paniek. Dat was destijds iets wat ik moest leren, waardoor het expliciet aanwezig was. Nu ik deze nieuwe strategieën in verschillende situaties heb leren toepassen, is deze nieuwe ‘coping’ meer stilzwijgend dan expliciet – ik denk er niet meer over na, het is langzaam onderdeel van mijn systeem geworden. Het feit dat ik nu kan meebewegen met de situatie is hier het bewijs van. Hierdoor is de ‘winst’ minder op de voorgrond aanwezig en vanzelfsprekend heb ik er daarom minder aandacht voor.
Zelfstigma
Ook blijf ik last houden van een bepaalde mate van zelfstigma. Regelmatig vraag ik mij af ‘als ik dit nog steeds zo intens ervaar, ben ik hier dan wel geschikt voor?’ Als ik daar te lang in blijf hangen, slaat hoop om in hopeloosheid, met alle gevolgen van dien. Het helpt dan om te beseffen dat herstel een proces is; fluïde en niet altijd tastbaar.
Stel dat ik op zo’n moment alleen zou kijken naar de aanwezigheid van de klachten als maatstaf voor mijn mentale staat, dan zou dat beperkend zijn en weinig toekomstperspectief bieden – ik zou het idee kunnen krijgen dat er geen verbetering is of mogelijk is.
Het is denk ik makkelijker om te schrikken van onverwachte gedachten en gevoelens die je herkent uit een crisisperiode, omdat je weet waar ze toe kunnen leiden, dan om te zien en ervaren dat die gedachten en gevoelens in frequentie en intensiteit niet gelijk staan aan die van toen. En dat je persoonlijke manieren hebt gevonden die je in staat stellen om ontregeling te voorkomen.
Ontwikkeling
De ontwikkeling die je hebt doorgemaakt voor lief nemen, omdat deze deels stilzwijgend heeft plaatsgevonden, terwijl je de episoden waarin je weer tijdelijk uit balans raakt ervaart als het einde van de wereld, is denk ik iets wat meer mensen met doorleefde ervaring herkennen. Toch is het goed om soms bewust stil te staan bij wat je al hebt bereikt en te beseffen dat het een proces is en blijft. Dat je unieke krachten hebt, maar dat je de contexten waarin deze krachten van pas komen misschien nog niet hebt ontdekt.
Persoonlijk herstel vergeet je soms snel
Aan de ene kant kan het schrikken zijn om te beseffen dat je mogelijk voor altijd op zoek blijft naar een adequate manier om te leven met je menselijke variatie. Aan de andere kant schrik je daardoor misschien minder van terugkerende patronen, omdat je weet dat het een leerproces is waar vallen en opstaan een onderdeel van is. Dit is in ieder geval mijn ervaring – persoonlijk herstel vergeet je zo snel, maar in je persoonlijke proces heb je vaak meer stappen gezet dan je soms beseft.
Lars Veldmeijer is docent en onderzoeker bij NHL Stenden Hogeschool en promovendus bij UMC Utrecht. Bij NHL Stenden Hogeschool geeft hij les aan de master Health Innovation en is hij lid van de kenniskring Digitale Innovatie in Zorg en Welzijn.
Meer lezen over persoonlijk herstel?
- De potentiële kracht van creatieve methoden in diagnostiek
- Generatie overstijgende verbinding – zoeken naar de kracht van positiviteit
- Medicatie en herstelgerichte zorg
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Verder lezen over goede zorg en GGZ?
Onderstaande boeken zijn geschreven door hoogleraar Jim van Os. In deze eerlijke boeken lees je meer over psychose, trauma, de nieuwe GGZ, herstel en veel meer.
Geef een reactie