Jim van Os schrijft over lichamelijke angst & psychose: “Stel je voor: je voelt een steek in je zij. Niet zomaar een steek, maar eentje die zich nestelt in je gedachten. Wat is dit? Een spierspanning? Een ontsteking? Of erger? Voor je het weet, ben je op Google. Je zoekt naar symptomen en krijgt een lijst die je doet duizelen”.
Je hart bonkt. Misschien is het wel kanker. Misschien een zeldzame ziekte. De gedachten blijven maar rondmalen, als een hamster op een looprad.
Dit is hoe dwingend en verlammend somatische (lichamelijke) angst kan zijn. Het is een angst die niet zomaar weggaat met “hier, neem een paracetamol en rust even uit”. Het zit dieper. Het gaat over “hypochondrie”, “somatische symptoomstoornis” of hoe je het ook wilt noemen in DSM-taal. Maar boven alles gaat het over de ervaring van leven met de overtuiging dat er iets fundamenteel mis is in je lichaam.
Angst als controlemechanisme
Waarom voelt deze angst zo allesomvattend? Omdat hij speelt met een van onze diepste instincten: de behoefte aan controle over ons lichaam. Je lichaam is je thuis, je basis. Als dat niet meer veilig voelt, lijkt alles uit elkaar te vallen. Angst om ziek te zijn raakt aan oerangsten: de angst voor aftakeling, voor verlies van controle, voor de dood. Die angst is menselijk – iedereen voelt dat wel eens. Maar als het de regie over je leven overneemt, wordt het verlammend.
Sommigen gaan telkens naar de huisarts. Alleen even checken. Of toch nog dat bloedonderzoek. Of een scan. Even zeker weten. Voor een paar dagen, misschien een paar weken, brengt dat geruststelling. Maar dan begint het opnieuw. Was dat vlekje er vorige keer ook? Voel ik mijn hart nu anders kloppen? De geruststelling is nooit blijvend – en dat is precies hoe de angst zich voedt. Hoe meer geruststelling je zoekt, hoe sterker de angst wordt.
De sprong naar psychotische overtuigingen
In sommige gevallen neemt de angst extreme vormen aan. Stel je een jonge vrouw voor die overtuigd is dat er iets “scheef” zit in haar hersenen. Ze voelt het. Ze weet het. Het kan niet anders. Ze dringt aan op een MRI. Die is schoon. Maar ze blijft aandringen. Ze eist een neurochirurgische ingreep. De artsen proberen haar gerust te stellen, maar het helpt niet. In haar beleving is er iets fundamenteel mis.
Dit soort overtuigingen – die in psychotisch vaarwater komen – zijn vaak metaforen voor een heel gewone menselijke angst. De angst voor verval, voor lichamelijke schade, voor de kwetsbaarheid van het bestaan. We voelen die allemaal, maar soms wordt die angst zo intens dat hij zijn eigen realiteit schept. Een realiteit die anderen niet meer kunnen volgen. En dat isoleert.
Het patroon doorbreken
Wat kun je doen? Hoe leer je deze verlammende angst in de ogen te kijken? Het begint vaak met gedrag. Juist niet meer eindeloos medische geruststelling zoeken. Geen Google meer. Niet steeds weer naar de huisarts. Dit voelt in het begin bijna ondragelijk, alsof je een duik neemt in het diepe zonder zwembandjes. Maar het is de enige manier om je brein te leren dat je niet telkens zekerheid nodig hebt om te kunnen leven.
Maar daar blijft het niet bij. Onder die gedragsverandering ligt een diepere laag: de overtuigingen die je angst voeden. Misschien geloof je dat elk signaal uit je lichaam een ramp betekent. Of dat je altijd alles onder controle moet hebben. Het helpt om te leren zien dat die overtuigingen niet altijd waar zijn. En dat je angst niet je vijand hoeft te zijn, maar een deel van jezelf dat je kunt leren begrijpen.
Samen leren dragen
Het is belangrijk om te zeggen dat niet iedereen volledig uit deze angsten komt – en dat hoeft ook niet. Het gaat erom dat je leert verdragen. Dat je leven niet meer gedomineerd wordt door eindeloos zoeken naar medische bevestiging, onnodige ingrepen of medicatie die je uiteindelijk meer kwaad doet dan goed. Het is een kwestie van acceptatie en samen leren leven met het ongemak. Soms helpt het om dit proces met een behandelaar door te maken, of met mensen die dezelfde angsten kennen.
Angst is menselijk
Als je worstelt met somatische angst, weet dan: je bent niet alleen. Die angst is een diep menselijk gevoel dat ons allemaal raakt. Maar het hoeft niet je hele leven over te nemen. Met kleine stappen kun je leren dat je lichaam niet je vijand is. Het is niet perfect, het piept en kraakt soms, maar het is jouw thuis. En daar mag je best een beetje vertrouwen in hebben.
Meer blogs lezen van Jim van Os?
Meer lezen over angst en psychose?
- Antidepressiva bij Angst – goede informatie van PsychoseNet
- Psychose en het transformeren van angst – blog over angst en psychose
- Angsten – als gedachten met je op de loop gaan
- Hoe je angsten kunt overwinnen op weg naar herstel
Heb je een vraag?
Onze experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur van PsychoseNet. Gratis en anoniem.
Verder lezen over goede zorg en GGZ?
Onderstaande boeken zijn geschreven door hoogleraar Jim van Os. In deze eerlijke boeken lees je meer over psychose, trauma, de nieuwe GGZ, herstel en veel meer.
