Een psychose is dat je teveel betekenis ziet in de wereld om je heen. Het is een staat van ‘hyper-betekenis’. Achter elke boom kan een moordenaar zitten. Dat denk je als je net een heftige thriller hebt gezien en door een donker bos loopt. In de wind hoor je iemand gillen.
Je hebt in dit voorbeeld milde psychotische ervaringen: een waan van bedreiging, een hallucinatie van stemmen. Maar je hebt geen volle psychose, je bent in staat om te toetsen wat echt is en wat niet.
Wat is een psychose?
We kunnen allemaal wel eens bang zijn, en we hebben allemaal het vermogen om ons dingen in te beelden
Dat is maar goed ook. Mensen hebben soms intense spirituele ervaringen die kunnen leiden tot bijzondere bewustzijnstoestanden en groei. En om flexibel te kunnen reageren op de wereld om ons heen moeten we er voortdurend betekenis aan geven: waarom doet mijn baas zo vervelend? Hebben die twee iets met elkaar? Lachen de passagiers in de bus me uit? Om goed om te gaan met zulke vragen is het heel gezond om soms een beetje achterdochtig te zijn, of om in je hoofd met jezelf te praten.
Maar extreme achterdocht (wanen) en het waarnemen van stemmen waar je geen controle meer over hebt (hallucinaties) belemmeren je functioneren. De achterdocht of stemmen zijn dan geen normale ervaringen meer, maar psychotische symptomen waar je hulp voor nodig hebt.
Sommige mensen beleven psychotische ervaringen als een belangrijke spirituele boodschap – anderen zien het meer als een symptoom van een aandoening
De betekenis die je geeft aan je symptomen kan uitmaken voor het beloop. Als je uitgaat van een pessimistisch beeld van ‘hersenziekte’ die nooit over kan gaan en waarvoor je de rest van je leven afhankeljik zal blijven van zware medicatie, kun je daar steeds meer in gaan geloven met als gevolg dat je je ook zo gaat gedragen. Het is daarom belangrijk om het juiste wetenschappelijke beeld te hebben van psychose: dat het een kwetsbaarheid is die voor iedereen anders is maar waar je altijd een manier kunt vinden om er mee te leven. En er is geen bewijs dat het om een hersenziekte zou gaan – we weten het simpelweg niet. Het lijkt er meer op dat psychose een uit de hand gelopen menselijke eigenschap is, net zoals depressie en angst.
Iedereen heeft wel eens een psychotische ervaring
Een béétje psychose is niet erg. Dat komt bij veel mensen wel eens voor, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Wanneer psychotische ervaringen heftiger worden, langer aanhouden en samengaan met depressie, manie, of met veranderingen in motivatie of cognitie, kunnen er problemen ontstaan. Je hebt bijvoorbeeld al langere tijd het gevoel dat er vreemde dingen gebeuren om je heen – dat is een milde psychotische ervaring. Je kunt echter nog redelijk functioneren en je omgeving heeft weinig in de gaten. Het vreemde gevoel kan weer verdwijnen: dan is er niets aan de hand.
Een psychose kan soms gaan overheersen
Soms gaan psychotische ervaringen zo overheersen dat je aan weinig anders meer kunt denken en dat je er ook naar gaat handelen. Je denkt bijvoorbeeld achtervolgd te worden door de CIA en gaat daar over klagen bij de politie en de Amerikaanse ambassade. Je denken volgt de logica van de psychose. Een botsing met de wereld om je heen is dan onvermijdelijk; er kan ruzie ontstaan met mensen om je heen.
Je omgeving kan vinden dat je vreemd bezig bent en wil misschien wel hulpverlening inschakelen. Zelf ervaar je dat in je psychose vaak heel anders: je hebt het gevoel dat juist de omgeving veranderd is en dat andere mensen raar doen: je voelt je bedreigd.
Als je een psychose hebt, heb je niet alleen last van wanen of hallucinaties
Een psychose is een mengbeeld (syndroom) van verschillende soorten heftige ervaringen of, in hulpverlenersjargon: symptomen.
De mix ziet er bij iedereen anders uit:
- De één heeft bijvoorbeeld vooral gevoelens van wantrouwen, de ander hoort vooral vijandige stemmen.
- Weer een ander heeft juist last van stemmingswisselingen en is de ene keer diep somber en traag (depressie) en de volgende keer abnormaal uitgelaten en hyperactief (manisch).
- Nog weer andere mensen ervaren onvoldoende motivatie om dagelijkse taken uit te voeren (motivatieproblemen), gebrek aan aandacht en concentratie, en kunnen minder goed plannen en leren (cognitieproblemen).
We spreken van een volle psychose wanneer psychotische ervaringen je leven zo erg gaan beheersen dat je in het dagelijks leven niet meer (goed) functioneert
Je gaat helemaal op in jouw realiteit en kunt geen onderscheid meer maken tussen waan en werkelijkheid. Voor jou kunnen wanen, stemmen of hallucinaties in een psychose levensecht zijn, maar je omgeving ervaart dat heel anders. Deze botsing van verschillende werkelijkheden is vaak heel verwarrend en kan tot vervelende conflicten leiden.
Meer lezen over psychose?
Jim van Os is auteur van deze boeken:
