Wat is een psychose? Wat zijn de meest voorkomende verschijnselen, wat weten we over mogelijke triggers en oorzaken en de fasen van herstel? Een psychose is dat je teveel betekenis ziet in de wereld om je heen. Het is een staat van ‘hyper-betekenis’.
Wat is een psychose?
Het is de staat waarin iemand de wereld waarneemt door de bril van zijn eigen angstige emoties, en daar zó intens in opgaat dat andere mensen het niet meer kunnen volgen.
Psychose is het grootste mysterie van de mens
We kunnen allemaal wel eens bang zijn, en we hebben allemaal het vermogen om ons dingen in te beelden. Dat is maar goed ook. Mensen hebben soms intense spirituele ervaringen die kunnen leiden tot bijzondere bewustzijnstoestanden en groei.
Om flexibel te kunnen reageren op de wereld om ons heen moeten we er voortdurend betekenis aan geven: waarom doet mijn baas zo vervelend? Hebben die twee iets met elkaar? Lachen de passagiers in de bus me uit? Om goed om te gaan met zulke vragen is het heel gezond om soms een beetje achterdochtig te zijn, of om in je hoofd met jezelf te praten.
– Psychose is een staat van zijn
Psychose is een staat waarin alles om je heen zwanger is van persoonlijke en vaak angstige betekenis.
Bijvoorbeeld:
“Achter elke boom kan een moordenaar zitten. Dat denk je als je net een heftige thriller hebt gezien en door een donker bos loopt. In de wind hoor je iemand gillen.”
– Psychose is een staat van hyper-betekenis
Psychose is typisch iets van jonge mensen op weg naar de volwassen levensfase.
Bijvoorbeeld:
Een jong iemand ontspoort in het kader van heftige stress en/of cannabisgebruik, en de GGZ wordt er bij geroepen. In die zin is psychose een soort transitie, een soort overdrijving van de normale ‘gekte’ die adolescenten ontwikkelen rond de pubertijd, een beetje ‘geholpen’ door triggers als ontwikkelingsstress en drugs.
Iedereen heeft wel eens een psychotische ervaring
Een béétje psychose is niet erg. Dat komt bij veel mensen wel eens voor, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.
Wanneer psychotische ervaringen heftiger worden, langer aanhouden en samengaan met depressie, manie, of met veranderingen in motivatie of cognitie, kunnen er problemen ontstaan.
Bijvoorbeeld:
Je hebt bijvoorbeeld al langere tijd het gevoel dat er vreemde dingen gebeuren om je heen – dat is een milde psychotische ervaring. Je kunt echter nog redelijk functioneren en je omgeving heeft weinig in de gaten. Het vreemde gevoel kan weer verdwijnen: dan is er niets aan de hand.
Een psychose kan soms gaan overheersen
Soms gaan psychotische ervaringen zo overheersen dat je aan weinig anders meer kunt denken en dat je er ook naar gaat handelen.
Extreme achterdocht (wanen) en het waarnemen van stemmen waar je geen controle meer over hebt (hallucinaties) belemmeren je functioneren. De achterdocht of stemmen zijn dan geen normale ervaringen meer, maar psychotische symptomen waar je hulp voor nodig hebt.
Bijvoorbeeld:
Je denkt achtervolgd te worden door de CIA en gaat daar over klagen bij de politie en de Amerikaanse ambassade. Je denken volgt de logica van de psychose. Een botsing met de wereld om je heen is dan onvermijdelijk; er kan ruzie ontstaan met mensen om je heen.
Je omgeving kan vinden dat je vreemd bezig bent en wil misschien wel hulpverlening inschakelen. Zelf ervaar je dat in je psychose vaak heel anders: je hebt het gevoel dat juist de omgeving veranderd is en dat andere mensen raar doen: je voelt je bedreigd.
Al eeuwenlang probeert men te begrijpen wat psychose precies is
Hoe het tot stand komt en hoe je die jonge persoon het beste uit zijn angstige psychotische belevingen kunt halen. Maar men is er nog niet helemaal over uit.
– De emotionele betekenis van psychose
De tendens is steeds meer om zelfs de meest heftige psychose te zien als een overdrijving van de normale menselijke capaciteit om diepe emotionele betekenis toe te kennen aan de dingen om ons heen.
– De impact van (vroegkinderlijk) trauma
Ben je echter tijdens de kindertijd getraumatiseerd geweest, dan bestaat het risico dat de emotionele betekenis die je toekent aan de wereld om je heen er één wordt van permanente dreiging, angst en persecutie. In die zin kun je psychose zien als het gevolg van een kindertijd die zo onveilig was dat de waarneming van de persoon permanent psychosegevoelig is geworden.
– De rol van genen
En mogelijk spelen ook genetische verschillen in de mate waarin mensen emotionele betekenis toekennen aan de omgeving een rol.
Psychose gaat over menselijke zorgen en angsten
Het allerbelangrijkste van psychose echter is dat hoe heftig het ook ogenschijnlijk is: In de basis gaat psychose altijd over algemene menselijke zorgen en angsten. Je kunt dus altijd praten met psychose.
Onder de metaforen van de psychosegevoeligheid zit een mens met zijn emoties; en op het niveau van de emoties kan altijd contact worden gemaakt, van mens tot mens. Dit is de belangrijkste ingrediënt van alle behandelingen.
De betekenis van psychose
De betekenis die je geeft aan je symptomen kan uitmaken voor het beloop.
– Spirituele boodschap
Sommige mensen beleven psychotische ervaringen als een belangrijke spirituele boodschap – anderen zien het meer als een symptoom van een aandoening.
– Pessimistisch uitgangspunt
Als je uitgaat van een pessimistisch beeld van ‘hersenziekte’ die nooit over kan gaan en waarvoor je de rest van je leven afhankelijk zal blijven van zware medicatie, kun je daar steeds meer in gaan geloven met als gevolg dat je je ook zo gaat gedragen.
Definitie van psychose:
Het juiste beeld van psychose doet ertoe. Het is daarom belangrijk om het juiste wetenschappelijke beeld te hebben van psychose:
“Psychose is een kwetsbaarheid die voor iedereen anders is maar waar je altijd een manier kunt vinden om er mee te leven. En er is geen bewijs dat het om een hersenziekte zou gaan – we weten het simpelweg niet. Het lijkt er meer op dat psychose een uit de hand gelopen menselijke eigenschap is, net zoals depressie en angst”.
Psychose = een syndroom van verschillende soorten symptomen
Als je een psychose hebt, heb je niet alleen last van wanen of hallucinaties. De mix van symptomen ziet er bij iedereen anders uit.
“Een psychose is een mengbeeld (syndroom) van verschillende soorten heftige ervaringen of, in hulpverlenersjargon: symptomen”.
Bijvoorbeeld:
- De één heeft bijvoorbeeld vooral gevoelens van wantrouwen, de ander hoort vooral vijandige stemmen.
- Weer een ander heeft juist last van stemmingswisselingen en is de ene keer diep somber en traag (depressie) en de volgende keer abnormaal uitgelaten en hyperactief (manisch).
- Nog weer andere mensen ervaren onvoldoende motivatie om dagelijkse taken uit te voeren (motivatieproblemen), gebrek aan aandacht en concentratie, en kunnen minder goed plannen en leren (cognitieproblemen).
Wanneer heb je een volle psychose?
We spreken van een volle psychose wanneer psychotische ervaringen je leven zo erg gaan beheersen dat je in het dagelijks leven niet meer (goed) functioneert.
Je gaat helemaal op in jouw realiteit en kunt geen onderscheid meer maken tussen waan en werkelijkheid. Voor jou kunnen wanen, stemmen of hallucinaties in een psychose levensecht zijn, maar je omgeving ervaart dat heel anders. Deze botsing van verschillende werkelijkheden is vaak heel verwarrend en kan tot vervelende conflicten leiden.
Heb je een vraag over psychose?
Onze PsychoseNet experts beantwoorden jouw vraag in het online Spreekuur. Gratis en anoniem.
Meer lezen over psychose?
Jim van Os is auteur van deze boeken over zorg en herstel, van depressie tot psychose:
