Er wordt vaak gedacht dat vrouwen met schizofrenie-spectrum stoornissen minder klachten en problemen ervaren dan mannen. Vrouwen krijgen minder vaak een diagnose binnen het spectrum dan mannen en ze lijken beter te reageren behandeling met antipsychotica dan mannen. Sinds kort wordt deze opvatting steeds vaker in twijfel getrokken.
Vrouwen maken veel hormonale veranderingen mee in hun leven, en deze veranderingen kunnen een grote invloed hebben op hun kwetsbaarheid voor psychose. Deze blog gaat over een onderzoek waarbij we hebben gekeken naar het effect van één van deze belangrijke hormonale veranderingen bij vrouwen: de overgang.
Nu vraag je je misschien af: wat zijn die hormonale schommelingen, en waarom hebben die zo’n groot effect?
Jonge vrouwen hebben hogere concentraties van het geslachtshormoon oestrogeen dan mannen. Het reguleert samen met het hormoon progesteron de menstruatiecyclus, waardoor een vrouw zwanger kan worden. Het is ook verantwoordelijk voor de uiterlijke, vrouwelijke geslachtskenmerken, zoals borstvorming en de vrouwelijke vetverdeling. Oestrogenen komen in het hele lichaam voor, en kunnen ook de hersenen bereiken. Daar kunnen ze beschermend werken tegen psychoses. Dat denken we omdat uit onderzoek blijkt dat de psychotische klachten bij vrouwen vaak veranderen op het moment dat de oestrogeenspiegels ook veranderen.
De overgang is een periode waarin zo’n belangrijke hormonale verandering plaatsvindt
Het is de periode waarin een vrouw haar vruchtbaarheid verliest en dus geen kinderen meer kan krijgen. In deze periode gaan de oestrogeenspiegels eerst een tijdje schommelen, waarna ze uiteindelijk permanent laag blijven. De menstruatie wordt in deze periode steeds onregelmatiger en blijft uiteindelijk helemaal uit. Het moment van de laatste menstruatie noemen we de menopauze. De periode kan bij elkaar een aantal jaar duren en begint meestal rond het 45e levensjaar, maar dat varieert per vrouw. Het is bekend dat de overgang gepaard kan gaan en met psychische klachten in vrouwen met en zonder een schizofrenie-spectrum stoornis.
Vaak worden mensen met een schizofrenie-spectrum stoornis behandeld met een antipsychoticum om psychotische klachten te verminderen en/of te voorkomen
De keuze voor het type en de dosering van het antipsychoticum verschilt per persoon. Ondanks de behandeling kunnen de psychotische klachten toch toenemen. Ingrijpende veranderingen in het leven van die persoon kunnen bijvoorbeeld een aanleiding zijn een toename in psychotische klachten. Ook kan de behandeling minder effectief worden. Als de psychotische klachten erg veel toenemen, is soms een opname in een psychiatrische kliniek nodig.
In dit onderzoek wilden we weten of er verschillen waren tussen mannen en vrouwen in het aantal opnames als gevolg van een toename in psychotische klachten
Ook waren we benieuwd naar het effect van de overgang op het aantal opnamen bij vrouwen. Om dat te onderzoeken hebben we mannen en vrouwen onderverdeeld in groepen op basis van hun leeftijd. Hierbij hebben we gekozen om de groepen op te splitsen bij de 45 jaar. In totaal hebben we dus vier groepen met elkaar vergeleken: ‘jonge’ mannen, ‘oudere’ mannen, ‘jonge’ vrouwen, en ‘oudere’ vrouwen.
Om de resultaten van het onderzoek goed te begrijpen, is het handig om wat meer te weten over hoe het onderzoek precies was opgebouwd
Mocht je dat niet interessant vinden, kun je dit stukje eventueel ook overslaan en meteen door naar het kopje met de resultaten.
Bij het onderzoek hebben we gebruik gemaakt van een bevolkingsregister van Finland, een grote database waar bepaalde gegevens in staan van de inwoners van Finland in de periode van 1996 tot en met 2017. Daarin konden we de personen selecteren met een diagnose binnen het schizofrenie-spectrum. Vervolgens konden we zien welk type en welke dosering antipsychotica zij door de jaren heen gebruikten en wanneer zij hiervoor werden opgenomen bij een instelling of ziekenhuis vanwege een toename in psychotische klachten.
We wilden ook weten of het risico voor een ziekenhuisopname tussen de verschillende groepen afhankelijk was van de antipsychotica doseringen. We hebben de doseringen omgerekend naar een standaardmaat, zodat we de voor alle antipsychotica samen de verschillen per dosering konden vergelijken. Als een bepaalde dosis een omgerekende standaardmaat had van 1.0, was de dosering gelijk aan de ‘standaarddosering’ van dat antipsychoticum.
In totaal bleken er evenveel mannen als vrouwen een diagnose binnen het schizofreniespectrum te hebben
We hadden namelijk gegevens van 30 785 vrouwen en 31 104 mannen. In het figuur hieronder zie je de dosering van de antipsychotica op de horizontale as en het risico op opname voor psychotische klachten op de verticale as. De gekleurde staafjes zijn de vier verschillende groepen, steeds voor een andere dosering van het antipsychoticum.
Wat ons meteen opviel, was dat de donkerrode staafjes steeds boven de andere staafjes uitsteken
Dat betekent dat oudere vrouwen een stuk vaker werden opgenomen in het ziekenhuis voor de behandeling van psychose vergeleken met alle andere groepen. Je zou ook kunnen zeggen dat de antipsychotica waren minder effectief in het voorkomen van een nieuwe opname bij deze vrouwen. Bij hoge doseringen antipsychotica, in de grafiek aan de rechterkant, zijn deze verschillen het grootst. Jongere vrouwen, de lichtroze balkjes, lijken vaak juist een wat lager risico te hebben op opnames dan de andere drie groepen. Bij mannen blijft de medicatie even effectief na hun 45e levensjaar, wat je kunt zien doordat de licht- en donkerblauwe balkjes voor alle doseringen dicht bij elkaar liggen.
Uitleg figuur: in het grafiekje zie je op de horizontale as de dosering van de antipsychotica en op de verticale as het risico op opname. Zo kun je dus voor elke groep aflezen wat het risico was op opname, afhankelijk van de dosering. Je ziet dat bij veel van de doseringen het donkerrode balkje, van de vrouwen boven de 45 jaar, boven de andere balkjes uitsteekt. Dat betekent dat deze groep steeds een hoger risico heeft op een opname dan de andere drie groepen.
Uit ons onderzoek blijkt dat antipsychotica minder goed werken in het voorkomen van een opname voor psychose bij oudere vrouwen
Die duidelijke invloed van leeftijd zagen we niet terug bij mannen.
De kwetsbaarheid van vrouwen met een kwetsbaarheid voor psychose neemt op latere leeftijd dus toe
We denken dat dit komt doordat vrouwen beschermende effect van oestrogeen wegvalt nadat vrouwen in de overgang komen. Belangrijk om te onthouden dat deze conclusie is gebaseerd op een hele grote groep vrouwen, terwijl het effect van de overgang zeker niet voor elke vrouw hetzelfde is. De veranderingen in kwetsbaarheid kunnen sterk verschillen van vrouw tot vrouw. Daarnaast hadden we helaas geen informatie over de precieze leeftijd waarop de vrouwen in ons onderzoek in de overgang doormaakten. We weten dus niet zeker of onze indeling per leeftijd hiermee overeenkomt.
Uit ons onderzoek blijkt ook dat een diagnose binnen het schizofrenie-spectrum ongeveer even vaak voorkomt bij mannen als bij vrouwen
Eerdere onderzoeken lieten juist zien dat de schizofrenie-spectrum stoornis juist echt een ‘mannenziekte’ is, die veel vaker voorkomt bij mannen. Een belangrijk verschil met ons onderzoek is dat wij hebben gekeken naar mannen en vrouwen van alle leeftijden, terwijl veel eerdere onderzoeken keken naar een jongere populatie van mannen en vrouwen. Omdat vrouwen pas op latere leeftijd ziek worden dan mannen, denken we dat ons onderzoek een vollediger beeld geeft van de werkelijke man-vrouw verdeling.
Wij hopen dat dit onderzoek meer inzicht geeft in de invloed van de overgang bij vrouwen die kwetsbaar zijn voor psychoses
Onze bevindingen laten zien dat er reden is om zich bewust te zijn van toegenomen kwetsbaarheid voor psychose na de overgang. Deze oplettendheid kan een opname helpen te voorkomen door tijdige en juiste aanpassing van de zorg. Onze bevindingen geven ook reden tot meer onderzoek naar mogelijke behandelopties die specifiek gericht op deze oudere groep vrouwen. We hopen dat we daar de beschermende rol van oestrogenen misschien voor in kunnen zetten. Op dit moment onderzoeken we bijvoorbeeld of het toevoegen van oestrogeen-achtige medicijnen de psychotische klachten kan verbeteren. Wordt vervolgd!
Het onderzoek is in oktober gepubliceerd bij het tijdschrift Schizophrenia Bulletin. Het volledige Engelstalige verslag kun je lezen via deze link.
Geef een reactie