Wat is je overkomen, Bruce Perry en Oprah Winfrey – boekbespreking

Boekbespreking van Wat is je overkomen? Gesprekken over trauma, veerkracht en herstel, door trauma-expert Bruce Perry en Oprah Winfrey. Over hoe langdurig en intens de gevolgen van trauma je leven kunnen verpesten, maar ook hoe je dat kan herstellen.

Oprah Winfrey heeft er op tv nooit een geheim van gemaakt hoe ze als meisje slachtoffer was van seksueel misbruik binnen haar familie. Ze vertelt in dit boek over hoe ze niet door haar zeer jonge, ongetrouwde moeder werd opgevoed, maar door haar oma. Vanaf zeer kleins af aan werd ze door haar oma geslagen. Toen ze een keer haar vingers doopte in een waterkan gaf oma de kleine Oprah zo’n ongenadig pak slaag dat er striemen in haar huid stonden en dat bloed haar jurkje bevlekte. Ook voor die vlekken werd ze gestraft.

Oprah werd geslagen om de kleinste dingen en daarna moest ze glimlachen. Dit “heeft ervoor gezorgd dat ik een groot deel van mijn leven een eerste klas pleaser ben geweest”, allemaal in de hoop om haar oma tevreden te stemmen. Dit alles heeft volgens Oprah niet alleen een emotioneel effect op haar gehad, maar ook een biologisch: “Mijn brein heeft manieren gevonden om zich aan te passen”. De wens om haar oma en daarna iedereen te behagen werd zo’n alles verterend en obsessief verlangen dat het alle relaties en alle gedrag voor de 40 jaar daarna bepaalde.

Volgens dr. Bruce Perry hebben goede en slechte gebeurtenissen uit onze vroege jeugd grote invloed op onze persoonlijkheid en ook een grote weerslag op onze mentale én fysieke gezondheid

Dus als we vreemd, ongewenst, (zelf)destructief gedrag vertonen, stellen de schrijvers voor om niet de klassieke vraag te stellen “Wat is er mis met je?” Maar: “Wat is je overkomen?” De bedoeling is om op die manier niet schuld en schaamte te benadrukken maar begrip en herstel. We moeten eerst ons verleden begrijpen voordat we het kunnen herstellen, zodat ons leven er niet meer (negatief) door wordt bepaald.

Schrijver Gary Zukav zegt: als je de boze en bange delen van jezelf niet kent, dan zullen die delen alle beslissingen nemen.

Mensen die tijdens hun jeugd zeer moeilijke dingen meemaken, vooral als die veroorzaakt werden door hun familie, hebben de neiging om die ellende zichzelf te verwijten, plus alle nare gevolgen die die ellende op hun beurt weer kunnen veroorzaken. Zie mijn blog: Depressie veroorzaakt zichzelf. Is het een vicieuze cirkel, het sneeuwbaleffect of de wet van Murphy? Ze zullen hun ouders, hun leraren en hun cultuur imiteren/herhalen die tegen ze zeggen: “Wat is er mis met je?” Zij zullen zich dus vaak afvragen: “Waarom deed ik dat in hemelsnaam?”, “Wat is er toch mis met mij?” en “Waarom reageer ik zo negatief op die persoon, op die situatie?” Emotioneel trauma en misbruik maken ons zeer kritisch op onszelf.

Oprah zegt: zodra ik dit mechanisme begreep, kon ik nee zeggen tegen mensen

Hoe eerder je dat begrijpt hoe beter. Als je dit niet begrijpt en er niks mee doet, dan zal je onbewust je trauma blijven meedragen, het eindeloos herhalen en je dus negatief gedragen. En het bovendien aan je kinderen leren.

De groeiende hersenen van een kind geven betekenis aan ervaringen en zo wordt een eigen wereld geschapen. Bij trauma wordt de wereld een onveilige plek. Wat Perry ons stressresponssysteem noemt, wordt overgevoelig en schiet sneller dan bij anderen in een reactie van vechten (boos, agressie, aanval) of vluchten. Of, zegt Perry, in dissociatie: emotioneel terugtrekken in je innerlijke wereld om tot rust te komen, letsel te overleven en pijn te kunnen doorstaan. Is dat vergelijkbaar met freeze (of verstijven), wat men noemt naast fight (vechten) en flight (vluchten)? Of, zoals ik het noem: de Catch-22 periode?

Perry betoogt dat trauma het rationele deel van onze hersenen kan verzwakken en het irrationele deel versterken

Zodat mensen met een traumatische jeugd minder goed kunnen omgaan met tegenslag als ze opgroeien. Hij vertelt hoe traumatische ervaringen (lichamelijk, psychologisch, emotioneel) stress veroorzaken die je hersenen veranderen en dus je gedachten, gevoelens en gedrag. Ook depressie kan dan makkelijker dan bij anderen op de loer liggen.

Hersenonderzoeker Dick Swaab zegt: “Mensen die depressief zijn, hebben een stress-as die in een te hoge versnelling staat”. Op de site van het Universitair Medisch Centrum Utrecht staat: “Uit onderzoek blijkt dat door traumatisering en langdurige stress het risico toeneemt op psychiatrische aandoeningen waaronder psychose, bipolaire stoornis, depressie en posttraumatische stressstoornis”.

Het kind (en later de volwassene) zal het zeer moeilijk vinden om weer een balans te vinden. Ze zijn ook meer kwetsbaar voor verslaving van allerlei soort die tijdelijk de pijn kan verdoven. We moeten ons lichaam en ons brein leren kennen.

Het is vreemd dat Tolle-fan Oprah niet opmerkt dat trauma het pijnlichaam is uit zijn boeken

Het pijnlichaam, oud zeer, heet niet voor niks pijnlichaam (dus biologisch), en herken je onder meer aan dat je overreageert. Mijn trauma (niet één gebeurtenis, maar uitgespreid over mijn jeugd) is onzichtbaar zijn en me daarna onzichtbaar maken. Dat was ik gewend, dat was vertrouwd, en dus wil je dat, zoek je dat op, ga je dat creëren. En ga je positiviteit negeren, zelfs saboteren, dus mensen die je aandacht geven, complimenten, verbondenheid, liefde. Dat wordt je identiteit, hoe pijnlijk ook. Toen ik me, decennia later, ineens extreem onzichtbaar voelde (het “Ik ben niet meer.” van Maarten van Buuren), sloeg de depressie genadeloos toe.

(Die overreacties zijn trouwens verklaringen, geen excuses.)

Perry zegt: men denkt dat kinderen veerkrachtig zijn en vanzelf genezen van trauma en misbruik, maar dat is helaas niet zo

Je ziet het niet meteen, maar je merkt het aan dat ze zich bijvoorbeeld moeilijk kunnen concentreren. Wat deze kinderen nodig hebben is hulp, hulp van professionals maar misschien nog meer van een gemeenschap om hen heen. Zoals op school, op je werk, in je buurt, in de kerk, je directe omgeving. Therapie is prima, maar veel korte, regelmatige, positieve, bemoedigende contacten met allerlei mensen in je directe omgeving is nog beter. Hij noemt het “verbindingen met anderen”. Ik noem het een liefdevolle omgeving. Zo leer je een andere manier van denken, van reageren, en ga je de dreigende wereld langzaam maar zeker zien als een plek van rust en veiligheid. Zo verander je je hersenen.

Dr. Perry: “Een recent onderzoek van een team van Harvard gaf aan dat van alle factoren die bij depressiviteit een rol spelen, de belangrijkste samenhingen met het ontbreken van verbondenheid”.

Bij flinke stress heb je minder goed toegang tot je denkvermogen (je cortex)

En dus heb je moeilijk toegang tot iemands verstand, redelijkheid, contact, communicatie wordt moeilijk. (De Catch-22-periode.) Eerst moet iemand kalmer worden en dat kan, zegt Perry, door ritmische activiteiten zoals wandelen, dansen, schrijven, schommelen, muziek luisteren, enzovoort. En dus regelmatig, positief contact met liefdevolle mensen om je heen zodat je je verbonden voelt. Ik herhaal het omdat het boek het erin hamert.

In mijn blog Vicieuze cirkel zeg ik: Stress brengt cortisol in lichaam en brein, het alarm gaat aan en “vermoordt neuronen in de hippocampus” (Dr. Rick Hanson). Vooral zware, chronische stress verandert je brein, maakt je steeds gevoeliger voor stress. The mind can change the brain can change the mind. Door te veel stress ben je overmeesterd, hulpeloos en gevangen zodat je je depressief gaat voelen. En door je depressie kan je slechter tegen de stress en wordt je vermogen om jezelf te helpen kleiner.

Toonaangevende neurologen als Vilayanur Ramachandran en Antonio Damasio beweren in hun boeken volgens mij vergelijkbare dingen. Ook de boeken van Gabor Maté, Bessel van der Kolk en zelfs Alice Miller. Maar ik sta open voor elke correctie.

Wat is je overkomen? eindigt positief: herstel is mogelijk

Onze hersenen zijn plooibaar (‘neuroplasticiteit’) en kunnen herstellen. Door genoeg nieuwe positieve ervaringen kunnen je hersens langzaam maar zeker nieuwe neurale verbindingen maken en kan je zo, wat de schrijvers noemen, een traumatische wijsheid opbouwen.

Oprah:

“Zonder het trauma zou ik niet zijn wie ik nu ben. Het heeft me meer empathie, mededogen en vergeving gebracht”.

In augustus 2021 lees ik dat uit onderzoek van de VU en het Trimbos-instituut blijkt dat het meemaken van seksueel misbruik, fysieke of psychische mishandeling of verwaarlozing in de jeugd een sterke voorspeller is van het ontwikkelen van een psychische aandoening op volwassen leeftijd. Minder bekend is dat er nu steeds meer bewijs is voor het verband tussen trauma’s in de kindertijd en lichamelijke ziekten tijdens het volwassen leven.

Het radioprogramma Argos meldt in september 2021 dat artsen kindermishandeling bij heel jonge kinderen vaak niet opmerken

Vooral bij baby’s is het aantal gemiste diagnoses hoog, blijkt uit een analyse van het Nederlands Forensisch Instituut en de Universiteit van Amsterdam. De onderzoekers uiten hun zorgen, juist nu in deze coronaperiode het aantal meldingen van mogelijke kindermishandeling sterk is gestegen. Veilig Thuis ontving in 2020 bijna 7000 meldingen meer dan het jaar ervoor. In totaal werd 62470 keer vermoedens van kindermishandeling gemeld, lichamelijk, maar mogelijk ook emotioneel.

UNICEF maakt in oktober 2021 bekend dat wereldwijd één op de zeven jongeren tussen de tien en achttien jaar een gediagnosticeerde psychische aandoening heeft

Voor wie mocht denken dat vroeger alles beter was. Robert Burton schreef in The Anatomy of Melancholy (1621), misschien het eerste boek over depressie:

“Ouders en anderen die voor kinderen zorgen, doen ze vaak pijn door te streng te zijn, altijd dreigen, schreeuwen en slaan waardoor hun kinderen zo ontmoedigd en bang worden dat ze daarna nooit meer enthousiasme of vrolijkheid kennen, en ze nooit enig plezier in hun leven zullen beleven aan wat dan ook”.

Andere reviews van

• Hebban.nl – Posttraumatische wijsheid opdoen!
• Acedaware.nl – Meer dan zomaar een vraag werd meer dan zomaar een boek!
• Yentlklabbers.nl – Als je dit leest snap je nog niet alles, maar wel heel veel!

Meer reviews en boekbesprekingen lezen?

• A therapeutic journey, Alain de Botton – boekbespreking
• The Shawshank Redemption – Film Review
• Toen ik je zag – Film Review: over openheid en connectie maken