Theater? Bel de psychiater! Dat is het devies van de Amsterdamse politie. Toen ik aan het einde van een lange Koninginnedag in een Amsterdamse politiecel werd geroepen, zat zij daar: de Koningin van die Nacht. Een jonge vrouw, wijdbeens naakt, die mij uitdagend toeriep: ‘Ik ben niet manisch, ik ben niet depressief, ik ben pressief!’
En dat was ze: pressief!
Haar geest was in een snelkookpan terechtgekomen, zij was in haar woorden en daden niet meer te stuiten, en ik kon niet anders dan haar die nacht laten opnemen op een psychiatrische afdeling.
De bipolaire stoornis, beter bekend als manisch-depressiviteit, wordt veelal beschouwd als een stemmingsstoornis: je bent hieper-de-piep of diep-in-de-put. Toch is dat maar een deel van het verhaal.
Voor mij is de manisch-depressieve psychose een stoornis van de vitaliteit, een stoornis van de levenslust
Over de depressie zal ik het vanavond niet hebben. Daar is weinig plezier aan te beleven. De waanzin van de bipolaire stoornis openbaart zich vooral in de manie. Dan is er van alles teveel: teveel energie, activiteit, zelfvertrouwen. Teveel zin in avontuur en seks. Roekeloosheid en overmoed. En ook teveel ideeën, woorden, vondsten, creaties. Het is de waanzin van de onbegrensde mogelijkheden, ongekende inzichten en onbeperkte middelen. Althans voor even…
De waanzin van de manie heeft twee gezichten
Eén van mijn patiënten noemde zichzelf niet manisch-depressief maar manisch-creatief. Als zij op hol sloeg kwam er een stroom op gang van originele ideeën, gedichten en schilderijen. Niet dat deze achteraf, als de rust was weergekeerd, allemaal even waardevol bleken te zijn, maar zij lééfde in deze perioden.
De andere kant zou men kunnen benoemen als manisch-destructief. De roekeloze dadendrang laat een spoor van vernieling achter. Huwelijken, familiebanden, banen en bankrekeningen sneuvelen in deze waanzinnige wervelstorm.
De grens tussen ‘manisch-creatief’ en ‘manisch-destructief’ is maar dun
De krachtige wind die een heel windmolenpark kan aandrijven slaat plotseling om in een verwoestende orkaan.
Dit gevaar wordt maar al te vaak miskend door degenen die zouden moeten ingrijpen als de naasten van de manische patiënt wanhopig de noodklok luiden: psychiaters. Eén van mijn patiënten bedacht daarvoor de prachtige term ‘cryptomanie’: de verborgen manie. Ik voel het wel, maar jij ziet het niet.
Maar laat ik het nu vooral hebben over de creatieve waanzin, de grootse ideeën die met tomeloze energie worden nagejaagd en uitgeleefd. Wie onlangs de ontroerende documentaire Ver van Daan zag, zag een man die naast veel andere zaken de nieuwe Nederlandse automobiel ging ontwikkelen. Met de echo van een bekend Japans automerk noemde hij zijn toekomstige creatie: Moyoto. Mooie auto. Het is niks geworden, maar de associatie was briljant. Wie de indrukwekkende serie Homeland heeft gezien, zag hoe de manische CIA agente Carrie inzichten verwierf en verbanden legde die zo beangstigend juist waren, dat zij meteen werd ingerekend.
Manisch-depressiviteit wordt vaak geassocieerd met creatieve genialiteit
Zoals de schrijvers Ernest Hemingway en Virginia Wolf; de componisten Robert Schumann en Sergei Rachmaninoff; de acteurs Stephen Fry en Robin Williams; de zangers Kurt Cobain en Amy Winehouse; de schilders Edvard Munch en Jackson Pollock. En natuurlijk, onze eigen Vincent van Gogh, maar die heeft een keur aan neurologische en psychiatrische diagnosen gehad, want iedereen die een ziekte vertegenwoordigt pronkt graag met Vincents veren.
‘I’m bipolar and I’m proud of it!’ staat op een Amerikaans T-shirt
Een Nederlandse versie is er niet. Wij zijn niet trots op onze psychiatrische stoornissen, wij schamen ons ervoor en weten ons gestigmatiseerd. De tragische kant van dit lijstje beroemdheden heeft u wellicht al opgemerkt: het hoge aantal suïcides.
Maar toch, zij waren meestentijds goed maar niet gek. De manische psychose zelf leidt meestal slechts tot chaos. Het is echter goed mogelijk dat bipolaire genen, indien zij vergezeld worden van intelligentie en andere talenten, aanzetten tot grootse ideeën, creaties en daden.
Bipolaire genen openbaren zich waarschijnlijk op vele niveaus
Recent zijn afwijkingen vastgesteld in de mitochondriën, de energiecentrales van elke lichaamscel. Het is natuurlijk wat simpel om te veronderstellen dat miljarden oververhitte mitochondriën de bipolaire mens tot grote creatieve hoogten drijft. Daar is waarschijnlijk meer voor nodig. Het is ook wat simpel te stellen dat de mensheid wordt voortgedreven door hen die iets van het manische temperament hebben geërfd. Maar het is aannemelijk dat bipolaire genen evolutionaire voordelen opleveren.
Als ik voor één avond van waanzin zou moeten kiezen, dan koos ik zonder aarzelen voor de manie. Maar laat mij morgenochtend alsjeblieft rustig ontwaken!
Geef een reactie