Dit is de tweede blog van Lisanne. Ze is op dit moment opgenomen met een psychotische stoornis en schrijft in de blog Truman Show openhartig en analytisch over wat ze meemaakt op de afdeling.
Af en toe kijken de patiënten van de opnameafdeling waar ik mij bevind samen een film in de huiskamer. Eén keer heb ik de film uitgezocht. Het werd de Truman Show (1998) met Jim Carrey, een film die tussen de regels door een interessant licht werpt op de psychiatrie en haar onvermogen om aan waarheidsvinding te doen.
De film gaat over Truman Burbank, een 30-jarige man die – zonder dat zelf te weten – zich vanaf zijn geboorte op de set van een realityshow bevindt
Zijn leven wordt 24/07 uitgezonden over de hele wereld. Alle belangrijke mensen in zijn leven spelen mee: zijn ouders, zijn vriendin en zijn beste vriend (etc.), maken allemaal deel uit van het ‘complot’. Truman voelt dat er iets niet klopt en wordt zich langzaam bewust van zijn situatie. Hij begint hierdoor taal uit te slaan die psychiaters als ‘psychotisch’ kunnen labelen op basis van de DSM, zowel in ‘onze’ realiteit als in de realiteit van de film. Truman wordt paranoïde en achterdochtig en je zou hem kunnen betichten van grootheidswaanzin omdat hij vermoedt dat hij de hoofdrol speelt in een realityshow.
In een flashback komt de kijker er bovendien achter dat ook Lauren vraagtekens zet bij de realiteit waarin zij en Truman leven
Lauren is Trumans eerste liefde op de middelbare school. Ze vertelt hem dat alles in scène is gezet, dat iedereen in het stadje alles van hem weet. Alles is ‘nep’, van het strand waarop ze staan te zoenen tot haar naam en persoon – ze heet niet eens Lauren, maar Sylvia. Deze intieme scène wordt bruut onderbroken door een paar koplampen dat op het koppel schijnt. De vader van ‘Lauren’ rijdt het strand op en roept dat Truman niet naar zijn dochter moet luisteren – hij plakt haar expliciet het label ‘schizofreen’ op. Lauren wordt uiteindelijk de studio uitgestuurd door de regisseur van de show omdat ze het niet eerlijk vindt dat Truman de waarheid niet te horen krijgt.
Lauren maakt hiermee een belangrijk punt voor hedendaagse psychiatrische patiënten die de film kijken
De hulpverlening heeft namelijk niet zoveel met waarheidsvinding, terwijl dit wel degelijk van belang is om een goede behandeling te kunnen bieden en de juiste diagnose te stellen. Het is een beetje als de vraag stellen of Lauren eigenlijk nog wel psychotisch te noemen is als ze Truman vertelt over de televisieshow waarvan hij daadwerkelijk het middelpunt is en waarin zij zelf meespeelt. Soms is de waarheid onwaarschijnlijker dan datgene wat we de realiteit noemen. Maar zou dat haar minder waar moeten maken?
De zogenoemde ‘Truman-waan’ kan erg herkenbaar zijn voor patiënten met (rand)psychotische klachten, waaronder ik mijzelf ook maar noodgedwongen schaar
Stiekem heb ik wel eens het gevoel dat ik de ster ben in een psychiatrische realitysoap, of dat ik op zijn minst het middelpunt ben van een middelgroot complot waarin iedereen op de afdeling meespeelt. Dat komt omdat de rest (patiënten en verpleging) soms beter weet wat zich op mijn kamer afspeelt dan ikzelf. Ze vragen om specifieke zaken zoals wattenstaafjes en vaseline die zich op mijn kamer bevinden, of trekken medepatiënten soms precies de kleur trui (lila) aan die over de stoel op mijn kamer hangt. Of ik krijg opmerkingen over de tandarts als ik één keertje ben vergeten om mijn tanden te poetsen.
Ervan uitgaande dat wat ik hierboven heb geschreven allemaal toeval is, zou men dit onder een type waan kunnen scharen die de ‘Truman delusion’ heet
Deze waan is voor het eerst beschreven door de Amerikaanse psychiater Joel Gold en zijn broer Ian die filosoof is. De gebroeders Gold schreven er een paper over met daarin vijf case studies van patiënten die lijden aan de ‘Truman-waan’ en gebruikmaken van de film om uit te drukken hoe ze zich voelen.
Het belangrijkste punt dat de gebroeders Gold willen maken is dat (populaire) cultuur een effect heeft op de inhoud van wanen van psychiatrisch patiënten
Iets concreter koppelen ze de opkomst van reality-tv aan het begin van dit millennium aan het ontstaan van een nieuw type waan. Hierin heeft de patiënt het gevoel dat de hele wereld om hem heen in scène gezet is en dat iedereen die hij tegenkomt meespeelt om hem in die waan te laten. Zo noemen de gebroeders Gold het voorbeeld van een man die per se naar Ground Zero wil, omdat hij denkt dat de producers van de show waarin hij denk deel te nemen vast niet zo ver zouden gaan om 9/11 in scène te zetten. Het bezoek aan de Twin Towers zou voor hem zo een realitycheck vormen. Helaas waren de torens ingestort en dacht hij nog steeds dat hij het middelpunt van een tv-serie was.
Critici van het door de gebroeders Gold bedachte concept ‘Truman-waan’ zijn echter van mening dat dit type waan niets nieuws onder de zon is
Het zou gewoon een betrekkingswaan of een grootheidswaan in een nieuw jasje zijn. De inhoud van de waan is hetzelfde gebleven, maar de uitvoering heeft zich aangepast aan de moderne techniek. Gebouwen zonder camerabewaking zijn zeldzaam geworden en het analyseren van het internetgedrag van patiënten die gebruikmaken van het gratis openbare netwerk van een psychiatrische instelling is doodnormaal.
Toch is dit nog niet afdoende om te verklaren waarom de moderne psychiatrische patiënt zich dikwijls het middelpunt van een tv-serie ‘waant’. Welke millennial heeft er niet gehoord van programma’s als Big Brother of van de Gouden Kooi? Het concept is bekend. Je sluit een groep volwassenen op in een luxe villa waar ze continu gefilmd worden zonder dat ze een bepaald talent hebben of iets doen wat nou zo bewonderenswaardig is. Elke week wordt er iemand weggestemd en de winnaar krijgt een aardig geldbedrag.
Op eenzelfde manier zouden psychiatrische patiënten continu het idee hebben dat ze gefilmd worden binnen de muren van een psychiatrische instelling en dat ze belangrijk genoeg zijn om de hoofdrol te spelen in een of ander complot
Helaas zijn er vooral schrijnende verschillen tussen deelnemers van reality-tv en psychiatrische patiënten. Psychiatrische patiënten verblijven namelijk niet in een luxe villa. Ze krijgen geen prijs als ze het langst van iedereen opgenomen zitten en ze hebben al helemaal geen toestemming gegeven om gefilmd te worden in de wandelgangen van de instelling. Laat staan op hun eigen kamer op de afdeling (wat niet of lastig te bewijzen is), en ze kunnen enkel door hun regiebehandelaar – meestal een psychiater of psycholoog – naar huis worden gestemd.
We keken met z’n allen vol overgave naar de film in de huiskamer. Ik denk dat veel van ons graag uit deze serie met verborgen camera geschreven worden.
Lisanne is onderzoeker (PhD) aan de universiteit Leiden. Ze is momenteel opgenomen in een GGZ-instelling. Ze is daarnaast erg geïnteresseerd in de geschiedenis van psychiatrische stoornissen. Hoe kan het zo zijn dat sommige diagnoses – waarmee patiënten worden gediagnosticeerd – komen en weer verdwijnen?
Lisanne schreef eerder de blog ‘Dwarsverbanden en waanwerelden: over het uithouden op een psychiatrische afdeling.
Meer informatie:
- De donkere vrouw en haar paranoïde psychose
- Diagnose psychose
- Wanen de film – interactieve film over psychose
Geef een reactie