Veel mensen die kampen met psychisch lijden—zoals angst, dwang, somberheid, suïcidale gedachten, het horen van stemmen of verslaving—ervaren een diep gevoel van vastzitten. Het lijkt alsof deze gevoelens en gedachten de mentale ruimte volledig innemen. Hierdoor lijken externe invloeden en variaties in emoties nauwelijks nog effect hebben. Waarom is het zo moeilijk om uit vastgelopen mentale patronen te komen?
De dynamiek tussen bottom-up en top-down processen
Een mogelijke verklaring ligt in de manier waarop ons brein informatie verwerkt en bewustzijn vormt. Ons brein construeert een beeld van de werkelijkheid door een voortdurende wisselwerking tussen:
Bottom-up processen: Informatie die via onze zintuigen binnenkomt.
Top-down processen: Onze verwachtingen, herinneringen en eerdere ervaringen die deze zintuiglijke informatie interpreteren.
Normaal gesproken leidt deze interactie tot een flexibele en accurate representatie van de buitenwereld, waarbij onze emoties ons richting geven: positieve gevoelens trekken ons ergens naartoe, negatieve gevoelens duwen ons ervan weg.
De rol van het default mode network
Bij psychisch lijden lijkt er echter een verstoring op te treden in deze balans. Het default mode network (DMN)—een netwerk van hersengebieden actief tijdens rust en zelfreflectie—speelt hierin een cruciale rol. Dit netwerk is betrokken bij het construeren van ons zelfbeeld en het voorspellen van de buitenwereld.
Wanneer het DMN overactief wordt, kunnen top-down processen de overhand krijgen. Negatieve gedachten en gevoelens kunnen zichzelf in stand houden in een vicieuze cirkel. Dit kan verklaren waarom iemand het gevoel heeft vast te zitten en waarom externe prikkels of veranderingen nauwelijks invloed lijken te hebben.
Herstel van balans: nieuwe behandelperspectieven
Inzicht in deze dynamiek opent de deur naar behandelingen die gericht zijn op het herstellen van de balans tussen top-down en bottom-up processen. Het doel is om de dominantie van starre, interne patronen te doorbreken en de geest weer ontvankelijk te maken voor externe ervaringen en variatie in gevoelens.
Verschillende benaderingen kunnen hierbij helpen:
Meditatie en mindfulness: Deze praktijken bevorderen het bewustzijn van het huidige moment. Ze kunnen helpen om automatische, negatieve denkpatronen te doorbreken.
Lichaamsgerichte therapieën: Door aandacht te besteden aan lichamelijke sensaties en spanningen kan men beter contact maken met het hier en nu. Dit helpt om uit het hoofd te komen en de focus te verleggen van interne gedachten naar externe ervaringen.
Ervaringsgerichte methoden: Technieken zoals holotropisch ademhalen en hypnose kunnen diepe, transformerende ervaringen teweegbrengen. Deze dragen bij aan het doorbreken van vastgeroeste mentale patronen.
Fysieke activiteit: Regelmatig bewegen, zoals hardlopen, kan niet alleen de stemming verbeteren, maar ook helpen om mentale rigiditeit te verminderen en de geest flexibeler te maken.
Psychedelische therapieën: Onderzoek toont aan dat psychedelica zoals psilocybine de activiteit binnen het DMN kunnen verminderen. Dit leidt tot een tijdelijke ‘reset’ van het brein en biedt ruimte voor nieuwe perspectieven en gedragingen.
Conclusie
Het gevoel van vastzitten bij psychisch lijden kan worden begrepen als een verstoring in de balans tussen top-down en bottom-up processen, waarbij het default mode network een sleutelrol speelt. Behandelmethoden die gericht zijn op het verminderen van de dominantie van starre, interne patronen en het vergroten van de invloed van externe ervaringen, bieden veelbelovende perspectieven voor herstel en groei.
Meer lezen van Jim van Os?
Verder lezen over het gevoel van vastzitten?
- Vind met je psychiater een balans met medicijnen
- Als dan… Had ik maar… – over vastzitten in het verleden
- Het nieuwe model van psychisch lijden
- De Nieuwe GGZ – realiseert een ‘Goede GGZ’
Behoefte aan een luisterend oor?
Wil je je verhaal kwijt? Onze PsychoseNet chatprofessionals staan voor je klaar.
Ken je de PsychoseNet Shop al?
Goede boeken over de Nieuwe GGZ, Psychosegevoeligheid, Trauma en nog veel meer!
